Φωτο: Η Μοντ Γκόννε, μούσα του ποιητή Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς
`
Μπορεί ένας άνδρας να αποκαλεί μια γυναίκα ακόμα και σήμερα μούσα του; Ας ελπίσουμε πως ναι! Πρέπει όμως να ελπίζουμε και το αντίθετο: ότι δηλαδή και ένας άνδρας μπορεί να εμπνεύσει μια γυναίκα. Ή πιο απλά, ένας άνθρωπος κάποιον άλλο.
.
Ένα ον παρασύρθηκε κάτω από τους τροχούς της πρόσφατης συζήτησης για τον σεξισμό: η μούσα. Όμως, ακόμα και πριν απ΄αυτό, η λέξη δεν φάνταζε ιδιαίτερα ελκυστική, καθώς φαίνεται πια να αφορά υπερβολικά παθητικές γυναίκες, τις οποίες κάποιος αποκαλεί μούσες: πολύ αιθέριες, άβουλες, απλά όμορφες. Εμπνέουν εκείνον τον άνδρα για το Μεγάλο, ο οποίος στη συνέχεια εξαιτίας του δοξάζεται. Όπως και να έχει, προορισμός τους δείχνει να είναι ο εξής: Οι εννέα μούσες της ελληνικής μυθολογίας βοηθούν τη θεϊκή ιδιοφυΐα να εκτυλιχθεί και να προοδεύσει και αποτελούν ανεξάντλητες πηγές δημιουργικότητας.
Δεν χρειάστηκε να περάσει πολύς καιρός και, υπό την επήρεια του ρεύματος MeToo, τέτοιες σχέσεις ανάμεσα στην μούσα και τον εραστή της διαλευκάνθηκαν ή αποκαλύφθηκαν ως καταχρηστικές: Η Καμίλ Κλοντέλ υποστήριξε την δημιουργικότητα του Ροντέν μέχρι σημείου αυτοεγκατάλειψης, η Τίπι Χέντρεν ( «Τα πουλιά») είναι ψυχολογικά σε θέση να μιλήσει για τον Άλφρεντ Χίτσκοκ μονάχα σήμερα, και η Ούμα Θέρμαν, η αγαπημένη ηθοποιός του Κουέντιν Ταραντίνο, έθεσε ακόμα και τη ζωή της σε κίνδυνο χάριν του σκηνοθέτη. Αυτοί οι άνδρες έχουν κάτι κοινό: κακομεταχειρίστηκαν, εκμεταλλεύθηκαν δηλαδή τις μούσες τους.
Όμως, από την άλλη, υπάρχει επίσης και η έμπνευση μέσω ανθρώπων, οι οποίοι δεν έχουν εξουσιαστικές τάσεις, όπου και οι δύο είναι ισότιμοι και όπου η μούσα έχει επίγνωση της επιρροής της. Όπου η ικανότητα έμπνευσης δεν περιορίζεται μόνο στις γυναίκες. Γιατί, αν κανείς υποστήριζε πια το αντίθετο, αυτό θα ήταν και πάλι σεξιστικό. Ναι, λοιπόν, ακόμα και άνδρες μπορεί να είναι μούσες.
Τώρα, ίσως μπορεί να είναι η εμφάνιση και η νεότητα, αυτά στα οποία κανείς προσβλέπει. Αλλά ας ελπίσουμε, ότι είναι και κάτι περισσότερο από αυτά. Ότι κανείς αγαπά κάποιον για την εξυπνάδα και το πνεύμα του. Η μούσα ωθεί κάποιον σε επιδόσεις και ταυτόχρονα, αυτός θέλει να την αποπλανήσει με τις εικόνες, τους στίχους και τη μουσική που χάριν της δημιουργούνται και της αφιερώνονται.
Αλλά, επειδή επί του παρόντος, η σχέση μεταξύ των δυο φύλων είναι υπερευαίσθητη, κάθε παρόμοιος συσχετισμός, όπως ο παραπάνω, θα μπορούσε να θεωρηθεί ύποπτος. Έτσι, επικρίθηκε, για παράδειγμα, το νέο μυθιστόρημα του Πέτερ Σταμ «Η ήπια αδιαφορία του κόσμου», επειδή στις σελίδες του μια νεαρή γυναίκα θυμίζει σε έναν ηλικιωμένο άνδρα την παλιά του αγάπη. Επειδή, μόνο μετά την παρέμβασή της, αυτός είναι σε θέση να αφηγηθεί. Ξεπερασμένο μοιάζει, λοιπόν, να είναι πια το μοτίβο των μουσών και των συντρόφων μεγάλων δημιουργών – «σκονισμένο», έγραψε ο έγκυρο γερμανικό περιοδικό «Σπήγκελ» και αναφέρθηκε στον Ελβετό συγγραφέα Μαξ Φρις και τους θηλυκού γένους χαρακτήρες του, οι οποίοι πάντα δημιουργούσαν στους άντρες ήρωες του - κατ΄ επέκταση και στον ίδιο - μια συναισθηματική αναστάτωση.
Ευτυχώς πάντως, που ακόμα είναι ανθρώπινα όντα, όσα μας φουντώνουν και απελευθερώνουν τις πνευματικές μας δυνάμεις! Αλήθεια, θα μπορούσε άραγε ποτέ να πει κάποιος, «αυτό το ρομπότ με εμπνέει» ή «κάνει την καρδιά μου να χτυπά, νιώθω να με προκαλεί, να με ξεσηκώνει, να με αγγίζει βαθιά»;
Υπάρχουν πολλά πράγματα που θα μπορούσαν να μας εμπνεύσουν. Ένα τοπίο επί παραδείγματι, μια καλλιτεχνική εγκατάσταση της Πιπιλότι Ριστ ή η μουσική του συγκροτήματος «Μούσα», το οποίο παρεμπιπτόντως αποτελείται μόνο από άνδρες. Ωστόσο, τίποτα δεν μας αναζωογονεί όσο μια σχέση, ακόμα κι αν ίσως αυτή βασίζεται μόνο στη μνήμη του εαυτού μας.
Όμως υπάρχει ακόμα κάτι που κάνει τη μούσα σήμερα αντιδημοφιλή: Η σχέση της με τον δημιουργό μπορεί να είναι μεν ισοδύναμη, όπως αυτή μεταξύ Τζον Λέννον και Γιόκο Όνο ή Γκάλα Ελυάρντ και Σαλβατόρ Νταλί, ωστόσο, το ζητούμενο ανάμεσα στο ζευγάρι, δεν είναι η ισότητα. Συχνά υπάρχει μάλιστα μια ασυμμετρία, η οποία και τελικά αποτελεί αυτό που κάνει την ανταλλαγή μεταξύ τους συναρπαστική. Οι σύντροφοι για παράδειγμα διαθέτουν διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο, είναι διαφορετικής ηλικίας ή έχουν διαφορετικό κοινωνικό υπόβαθρο.
Η αληθινή μούσα είναι εντέλει ανέφικτη, εξαιτίας του ότι τα συναισθήματα είναι ανόμοια. Ο κόσμος που της ανήκει, είναι ο αυτός του ανεκπλήρωτου πόθου: Πολλές φορές είχε ζητήσει σε γάμο ο ιρλανδός ποιητής Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς την μούσα του Μόντ Γκόννε, επαναστάτρια και φεμινίστρια. Η επαναλαμβανόμενη άρνηση εκείνης στην πρότασή του και το δικό του πάθος οδήγησαν σε μια σπουδαία ποίηση, η οποία του χάρισε το βραβείο Νόμπελ.
Γι ‘αυτό, περισσότερο από μια νέα δακρύβρεχτη ιστορία με θύματα και πόνο, καλύτερα μου αρέσει ο ακόλουθος ορισμός: Η μούσα πρέπει να είναι μεν ακαταμάχητη, αλλά και άπιαστη.
`
(Δημοσιεύθηκε στην ελβετική εφημερίδα Neue Zürcher Zeitung, 04.05.2018)
.
* Η Μπίργιτ Σμιντ είναι δημοσιογράφος