[author] Του Σπύρου Αραβανή [/author]
`
Ο περιβόητος όρος «κρίση» έχει ασφαλώς πολλαπλές αναγνώσεις. Στον ποιητικό -και όχι μόνο- χώρο, πέραν της εμπορικής και ενίοτε ποιοτικής κρίσης του βιβλίου, της έλλειψης σοβαρού «κριτικού λόγου», τελευταία εμφανίστηκε πολλαπλώς και το φαινόμενο της έλλειψης «διακριτικότητας». Ποιητές, περιοδικά, βιβλιοχώροι «απελπιστικά διαθέσιμοι» και «ανοικτοί» στο κοινό, με άλλα λόγια προς άγραν αναγνωστών, συμμάχων, πελατών…χωρίς να κρατούν σε μερικές περιπτώσεις ούτε τα προσχήματα…Ας ξεκινήσουμε..
`
* Πρώτο Παράδειγμα από το παρελθόν: Διαβάζουμε στη διάλεξη του Άλκη Αλκαίου για την ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη, το 1967:
`
«Θόρυβο προκάλεσε η διένεξη Καρυωτάκη—Νουμά. Ο συγγραφέας έστειλε τρία αντίτυπα στον Νουμά, με την ελπίδα να αγγελθή η έκδοση μέσω του περιοδικού. Μάταια όμως περίμενε, γιατί ο Νουμάς αγνόησε το βιβλίο. Ο Καρυωτάκης καταφεύγει… στη δικαιοσύνη. Σύμφωνα με υποσχέσεις του Νουμά έπρεπε κάθε βιβλίο που λάβαιναν να κάνουν κοινοποίηση. Τ’ αποτέλεσμα ήταν η συμφιλίωση που απόφερε μια εξώδικη πρόσκληση.» (Περισσότερα ΕΔΩ)
`
Κρατώ τη φράση: «Σύμφωνα με υποσχέσεις του Νουμά έπρεπε κάθε βιβλίο που λάβαιναν να κάνουν κοινοποίηση» και αναρωτιέμαι αν αυτές οι υποσχέσεις είχαν να κάνουν με το «σεβασμό» στους συγγραφείς- αποστολείς τω βιβλίων που μπήκαν στον κόπο, στα έξοδα και στην αγωνία να αποστείλουν το «πόνημά» τους, με τη «δημοσιογραφική» πλευρά του περιοδικού, δηλαδή ως μέσο ενημέρωσης ή αποτελούσε έναν ευγενώς καμουφλαρισμένο τρόπο να αυξήσουν τους αναγνώστες τους εκμεταλλευόμενοι το ελάχιστο της δημοσιότητας που τους έταζαν; Όσα, δηλαδή, περισσότερα «ονόματα» -έστω με μισή αράδα αναφορά- εμπεριέχει άκριτα το περιοδικό τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες της αναγνωσιμότητας ελέω ματαιοδοξίας, περιέργειας, χαράς ή όπως αλλιώς μπορεί να βαπτίσει κανείς την ανάγκη του συγγραφέα να αγοράσει ένα περιοδικό -που υπό άλλες συνθήκες δεν θα το αγόραζε- στο οποίο «τρύπωσε» έστω και από μια γωνίτσα.
Αυτή η τακτική εμφανίζεται και σε αρκετά σύγχρονα λογοτεχνικά περιοδικά για τα οποία μόνο εικασία μπορεί να κάνει ο καθένας για το πού γέρνει η πλάστιγγα της επιλογής τους να «αναφέρουν» δεκάδες τίτλους βιβλίων μέσα από δυο σειρές. Όποιο κι αν είναι το «υποσυνείδητο» της απόφασής τους, είναι ασφαλώς δικαίωμά τους η επιλογή εφ’ όσον οι υπεύθυνοί τους δεν έχουν απαντήσει ή δεν έτυχε να απαντήσουν (ή να πέσουν στην αντίληψή μου οι απαντήσεις τους) δημοσίως σε ένα τέτοιο ερώτημα. Συνεπώς ο κάθε αναγνώστης μένει με τις εικασίες του «γιατί» της πράξης.
Εξαιρώ τον εκδότη του Εντευκτηρίου, Γιώργο Κορδομενίδη ο οποίος σε μια σχετική ερώτηση του υπογράφοντος σχετικά με το «ανοικτό» κάλεσμά του να διαφημίσουν βιβλία τους οι συγγραφείς στο περιοδικό του, χωρίς αναφορά σε κριτήρια επιλογής, μού απάντησε ευθαρσώς και γενναίως:
`
«Όλα τα λογοτεχνικά περιοδικά, από τον πρώτο κιόλας καιρό της πρόσφατης και συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης, είδαν να δοκιμάζονται οι κυκλοφορίες τους. Μερικά μάλιστα έκλεισαν οριστικά, άλλα ανέστειλαν (προσωρινά, ελπίζω) την έκδοσή τους.
Παρότι το Εντευκτήριο μείωσε, ήδη από τις αρχές του 2010, την τιμή πώλησής του κατά 20% περίπου, όπως και το κόστος της συνδρομής, η μείωση του αγοραστικού ενδιαφέροντος εξακολούθησε να είναι αισθητή. (Ευτυχώς, από τα τέλη του περασμένου χρόνου σημειώνεται μια ενθαρρυντική ανάκαμψη.) Μέσα σʼ αυτό το οικονομικό περιβάλλον, και οι χειμαζόμενοι, σχεδόν στο σύνολό τους, εκδοτικοί οίκοι περιόρισαν δραστικά ―αν δεν εκμηδένισαν― τα διαφημιστικά τους προγράμματα. Επίσης, πάλι λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, οι εκδότες σπάνια αναλαμβάνουν το ρίσκο να συστήσουν στο αναγνωστικό κοινό νέα ονόματα, κυρίως όταν αυτά επιδίδονται στην ποίηση, με αποτέλεσμα να έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια τα βιβλία «ιδίοις αναλώμασιν», που κυκλοφορούν μεν υπό την ετικέτα ενός εκδοτικού οίκου αλλά στην πραγματικότητα έχουν χρηματοδοτηθεί από τους ίδιους τους συγγραφείς. Τα βιβλία αυτής της κατηγορίας ―τα περισσότερα τουλάχιστον― δεν (πρόκειται να) έχουν στον ήλιο μοίρα: δεν θα βρουν θέση στους πάγκους των (μεγάλων) βιβλιοπωλείων, δεν θα φωτιστούν από μια, ελάχιστης έκτασης έστω, βιβλιοπαρουσίαση. Το Εντευκτήριο αφενός προσπαθεί να ξεχωρίσει τα πιο αξιόλογα από αυτά και τα σχολιάζει στη στήλη «Βιβλία στο κομοδίνο», αφετέρου παρέχει διαφημιστικό χώρο, με μεγάλη έκπτωση, για την προβολή τους. (Περισσότερα ΕΔΩ)
`
* Έρχομαι στο Δεύτερο Παράδειγμα. Αντιγράφω από το Δελτίο Τύπου της «Λογοτεχνικής-Συγγραφικής Ομάδας Ιδεόπνοον», των περιοδικών Πνοές Λόγου & Τέχνης και iamvosart και της εφημερίδας Πνοές Πολιτισμού:
`
«Σε μια προσπάθεια προώθησης της λογοτεχνίας, ανακοινώνουμε ότι και στις δυο κατηγορίες (ποίηση-διήγημα) του 9ου Πανελληνίου Διαγωνισμού Διηγήματος και Ποίησης, Εφήβων και Ενηλίκων, θα εκδοθούν δυο ανθολογίες με έργα των διαγωνιζομένων, ανεξαρτήτως διάκρισης. Όσοι θέλουν να συμμετέχουν στις ανθολογίες, ας αποστείλουν παράλληλα με το ποίημά τους ή το διήγημα, ταχυδρομική επιταγή με το ποσό των 25 ευρώ, για κάλυψη προβολής και προώθησης και ταχυδρομικής αποστολής. Επίσης, είναι απαραίτητο να στείλουν υπεύθυνη δήλωση θεωρημένη με το γνήσιο της υπογραφής, ότι αποδέχονται τη δημοσίευση του κειμένου τους. Eπίσης όσοι συμμετέχουν στις ανθολογίες θα μας αποστείλουν την συμμετοχή τους και σε cd -το οποίο θα ανοιχθεί μετά το πέρας του διαγωνισμού- εκτός των πέντε (5) αντιτύπων. Όταν τυπωθεί έκαστη ανθολογία θα πάρουν όσοι συμμετέχουν σ’ αυτές ένα (1) αντίτυπο δωρεάν με την ευκαιρία να αγοράσουν κι άλλα αντίτυπα σε οικονομικό κόστος.» (Περισσότερα ΕΔΩ)
`
Αναρωτιέμαι: πώς «προωθείται η λογοτεχνία» όταν η λογοτεχνική αξία εκτιμάται σε 25 ευρώ και δεν υπάρχει κανένα κριτήριο επιλογής; Πώς δικαιολογεί την αγωνία «για την πρώθηση της λογοτεχνίας» η σημείωση : «Για την περίπτωση κατά την οποία δεν συγκεντρωθεί εύλογος αριθμός συμμετοχών θα επιστραφούν τα χρήματα στους συμμετέχοντες.» Πώς συνδυάζεται, τέλος η σημείωση «Τα κείμενα προς ανθολόγηση υπόκεινται σε έλεγχο από τη συντακτική επιτροπή» με το επίσης δημοσιευμένο: «θα εκδοθούν δυο ανθολογίες με έργα των διαγωνιζομένων, ανεξαρτήτως διάκρισης» και «Όσοι θέλουν να συμμετέχουν στις ανθολογίες, ας αποστείλουν παράλληλα με το ποίημά τους ή το διήγημα, ταχυδρομική επιταγή με το ποσό των 25 ευρώ, για κάλυψη προβολής και προώθησης και ταχυδρομικής αποστολής»
`
Ίδια νοοτροπία συναντάμε ανά καιρούς και σε άλλες Ανθολογίες: «Η πόρτα ανοίγεται για νέους ποιητές…[...]Τιμή συμμετοχής στην έκδοση: 60 ευρώ. Στον κάθε ποιητή-πεζογράφο με την έκδοση θα δοθούν 3 αντίτυπα…» κ.τλ. (Περισσότερα ΕΔΩ)
`
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει βεβαίως με τις -ουσιαστικά- αυτοεκδόσεις των ποιητών που «μισθώνουν» τους εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι -στο «όνομα» και αυτοί «της προώθησης της λογοτεχνίας»…- εκδίδουν άκριτα δέκα ποιητικά βιβλία τον μήνα «εγκληματώντας» ουσιαστικά τόσο στην τσέπη των «θυμάτων» όσο και στο ποιητικό corpus.
Εξαιρώ και εδώ περιπτώσεις όπως της πρόσφατης Ανοικτής Πρόσκλησης προς το συγγραφικό κοινό του περιοδικού Bibliotheque για μια Ανθολογία από Ολιγόλεκτα καθώς αυτή η πρόσκληση πρώτον δεν έχει κερδοφόρο -εις βάρος των συγγραφέων- χαρακτήρα και κατά δεύτερον υπάρχουν δύο σημεία στο «Δελτίο Τύπου» που δικαιολογούν και «προστατεύουν» την επιλογή του δημόσιου ανοίγματος στον κόσμο:
`
«Τα Ολιγόλεκτα είναι μια ανοιχτή πρόσκληση για γραφή προς ανάγνωσιν και όχι για τη γραμματολογία και της Ιστορίες της Λογοτεχνίας που είναι κάποτε το καταφύγιο των μετρίων.
[...]
Όσοι λοιπόν επιθυμούν ας στείλουν τις συμμετοχές τους. Η νέα τεχνολογία μας απαλλάσσει από τις δουλείες της στενότητας του χώρου που υπήρξε η πρόφαση μιας ορισμένης μίζερης δημοσιότητας. Μόνο κριτήριο η ποιότητα των κειμένων και η απόλαυση ελευθερίας προς γραφήν. Περιμένουμε.» (Περισσότερα ΕΔΩ)
`
Ασφαλώς και όλοι γνωρίζουμε καλά οτι οι εκδοτικοί οίκοι και οι βιβλιοχώροι δεν είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα, ούτε η εκτύπωση και η διανομή “Ανθολογιών” γίνεται αφιλοκερδώς ή έχει προοπτική απόσβεσης εξόδων. Αλλά τουλάχιστον ας κρατάμε, όπως είπαμε τα προσχήματα. Ας μην δονκιχωτίζουμε…
`
* Τρίτο Παράδειγμα: Διαβάζω σε μια σχετική Ανακοίνωση:
`
«Για την έναρξη της 3ης περιόδου του, το «μτλγ» (με τα λόγια γίνεται) υιοθετεί και έναν 3ο τύπο εκδήλωσης – πέρα από τις γνωστές ώς σήμερα «1 + 1» και «1 x 2». πρόκειται για το –δημοφιλές στον αγγλοσαξονικό κόσμο– ‘open mic’, κατά το οποίο, όποιος/α θέλει, διαβάζει αδημοσίευτα ποιήματά του/της, εντός αυστηρά ορισμένου χρονικού ορίου. προς τούτο, αρκεί να προσέλθει εγκαίρως [από τις 18:30, στην περίπτωσή μας] στον χώρο της εκδήλωσης, και να γράψει το όνομά του/της σε έναν κατάλογο προτεραιότητας, με κλειστό αριθμό συμμετεχόντων [10 στην περίπτωσή μας]
η εκδήλωση θα διαρκέσει συνολικά 75’ – τουτέστιν:
2 x 15’ οι προσκεκλημένες αναγνώσεις + 10 x 3’ οι ελεύθερες αναγνώσεις
[όχι κατ’ ανάγκην με αυτήν την σειρά]
+ 15’ συζήτηση του κοινού με τις/τους 12 ποιήτριες/τές
Μετά το τυπικό πέρας της εκδήλωσης, όσοι/ες το επιθυμούν, θα έχουν την δυνατότητα να παραμείνουν στον χώρο της βιβλιοθήκης για 15’ ακόμα, για να συνεχίσουν πιο χαλαρά την συζήτηση. όσοι/ες, λοιπόν, θέλετε να διαβάσετε αδημοσίευτα ποιήματά σας, ελάτε στην κεντρική βιβλιοθήκη του δήμου αθηναίων από τις 18:30 – οι πρώτοι/ες 10 που θα αναγράψετε το όνομά σας στον σχετικό πίνακα, θα έχετε την ευκαιρία να διαβάσετε ποιήματά σας συνολικής διάρκειας 3 λεπτών [αυστηρά!] η/ο καθεμιά/ένας! Φυσικά, περιμένουμε με χαρά και όσους/ες από εσάς θέλετε απλώς να ακούσετε ποιήματα ‘νέας εσοδείας’!»
`
Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με φαινόμενα αγοραπωλησίας (ή τουλάχιστον δεν υπέπεσε κάτι τέτοιο στην αντίληψή μου) αλλά με μια ανοικτή πρόσκληση ανάγνωσης. Τα αγγλοσαξονικά ποιητικά έθιμα, ως γνωστόν, έχουν κάνει την εμφάνισή τους και στην Ελλάδα. Το νέο, λοιπόν, «φιλελεύθερο φρούτο» ονομάζεται «open mic». Οι «10 ποιητές/τριες» (πώς άραγε προοικονομείται ο προσδιορισμός αυτός που τους αποδίδεται από τον συντάκτη του Δελτίου Τύπου;) ως άλλοι «Άγνωστοι Χ» θα ρίξουν τα αποκαλυπτήρια πέπλα τους σε «ζωντανό χρόνο». Περισσότερο, δηλαδή από ποτέ επιχειρείται ένα «κάλεσμα» στο λαό..-αφού ως γνωστόν όλοι γράφουν ποιήματα- στα πλαίσια μιας δημοκρατικότητας να υποθέσω;
`
Ας μην κρυβόμαστε άλλο. «Η κουλτούρα σήμερα έχει πάει στον λαό. Πότε θα επιστρέψει;» αναρωτιόταν από το 1955 κι όλας ο Πολωνός συγγραφέας, Στάνισλαβ Γέρζι Λετς. Κι αυτό δεν είναι καμία ελιτίστικη άποψη, οτι, δηλαδή μόνο «κάποιοι» έχουν το δικαίωμα να κρίνουν. Δεν εννοώ αυτό, Μιλώ για ένα «φίλτρο» από όποιον και απο όπου κι αν προέρχεται. Για προσωπικό «φίλτρο». Όχι για φίμωτρο…Δεν ζητώ, λοιπόν, να επιστρέψουμε σε «κλειστά κυκλωματα» και ποιητικές συντεχνίες του παρελθόντος που θα ορίζουν και θα καθορίζουν «ονόματα». Ζητώ μια υποτυπώδη κρίση, κριτική, διακριτικότητα. Να ξέρουμε ποιοι κρίνουν όπως και να γνωρίζουμε ποιοι κρίνονται. Να γνωρίζουμε ποιοι «χρεώνονται» τις επιλογές -ειδικά όταν πρόκειται για «Ανθολογίες»-. «Ανοικτές, λοιπόν, προσκλήσεις στο λαό» με το βάρος όμως της αξιολόγησης. Ή έστω με την ανδρεία της παραδοχής ότι η ελευθεριότητα, άνευ δηλαδή κρίσης, σημαίνει οικονομικό συμφέρον ή έστω «γέμισμα» μιας αίθουσας.
`
Υ.Γ. Με αυτά και με εκείνα, ένα σαχλοτραγουδάκι μού έρχεται στο μυαλό. Το υποκείμενο στην προκειμένη περίπτωση, η ποίηση...
`
Απελπιστικά διαθέσιμη
θα το γράψω στο στήθος στην πλάτη
και στους δρόμους θα βγω παραδίνομαι
με τα χέρια ψηλά στην αγάπη
Απελπιστικά διαθέσιμη
σ’ένα κόσμο γεμάτο εκπτώσεις
η αγάπη μου φαίνεται κρύφτηκε
σε μια μάσκα αδιάφορης όψης
Απελπιστικά διαθέσιμη…