`
Ο φιλόσοφος Ρίχαρντ Ντάβιντ Πρεχτ σκιαγραφεί στο νέο του βιβλίο το όραμα ενός ψηφιακού μέλλοντος. Στη παρακάτω συζήτηση με το γερμανικό περιοδικό «Σπήγκελ», μας προειδοποιεί υποστηρίζοντας ότι η ανθρώπινη εικόνα του Silicon Valley είναι «πιο κοντά στον σταλινισμό παρά στις δημοκρατίες μας».
.
Ερώτηση: Κύριε Πρεχτ, ο Μαρκ Τσούκερμπεργκ κλήθηκε να απολογηθεί στη Γερουσία των ΗΠΑ. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τράμπ επιτίθεται στην Άμαζον. Οι μεγάλες ψηφιακές εταιρείες αποτελούν στις μέρες μας περισσότερο από ποτέ αντικείμενο κριτικής. Πώς βλέπετε αυτό το κύμα αγανάκτησης; Σας προκαλεί έκπληξη;
.
Απάντηση: Υπάρχει όντως μια αλλαγή στάσης εδώ και περίπου δύο χρόνια. Το ότι το Facebook, η Google, η Amazon και η Apple δεν θεωρούνται πια οι καλοί που νομίζαμε, αυτό είναι σαφές εδώ και πολύ καιρό. Αυτό που είναι όμως καινούργιο είναι ότι κανείς είναι εξοργισμένος και - κατά περίεργο τρόπο - εναντίον ενός επιχειρηματικού μοντέλου, το οποίο τρέφει το Facebook, από τότε που υπάρχει.
.
Ε: Πιστεύετε ότι η αγανάκτηση είναι υπερβολική;
.
Α: Γιατί οι άνθρωποι θεωρούν ξαφνικά ανήθικο, ότι οι ψηφιακές εταιρείες κάνουν ό, τι έκαναν πάντα: υποκλοπή δεδομένων, κατασκοπεία ανθρώπων, ανταλλαγή δεδομένων, δημιουργία προφίλ; Η απάντηση είναι, ότι το βρίσκουν ανήθικο, γιατί το χρησιμοποίησε ο Tραμπ. Εάν η Cambridge Analytica είχε δώσει τα στοιχεία στον Bernie Sanders, η κατακραυγή θα ήταν πιθανόν πολύ μικρότερη, αν και το πραγματικό σκάνδαλο δεν ήταν η μεταβίβαση δεδομένων στον Tραμπ, αλλά το γεγονός, ότι προσωπικά δεδομένα μπορούν να μεταβιβαστούν γενικά σε τρίτους για εμπορικούς λόγους χωρίς ενδελεχή έγκριση.
.
Ε: Ποιός νομίζετε, ότι είναι πιο επικίνδυνος; ο Ντόναλντ Τραμπ ή ο Mαρκ Τσούκερμπεργκ;
.
Α: Μακροπρόθεσμα, νομίζω ότι το Facebook είναι πιο επικίνδυνο, γιατί δεν πρόκειται να χαθεί. Άτομα σαν τον Τραμπ έρχονται και παρέρχονται. Ο κίνδυνος όμως, το Facebook να παραμείνει, είναι μεγάλος.
.
Ε: Το Facebook και η Silicon Valley αντιπροσωπεύουν μια ανέφελη ακόμα πίστη στην πρόοδο. Ο Τραμπ αντίθετα ένα υμνολόγιο στο παρελθόν.
.
Α : Ο Τραμπ αντιπροσωπεύει την επισκευή, την παλινόρθωση. Και όχι μόνο αυτός. Σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο συνωθείται ή βρίσκεται ήδη στην εξουσία μια νέα παλινόρθωση.
.
Ε: Όσο πιο πολύ οι μεν μιλάνε για επανάσταση, τόσο πιο έξαλλοι οι άλλοι απαιτούν μια παλινόρθωση, όπως περιγράφετε και στο νέο σας βιβλίο . Σε τι συνίσταται αυτός ο αγώνας;
.
Α: Μια καλή ένδειξη, ότι ο αέρας μυρίζει επανάσταση είναι, όταν η παλινόρθωση παρουσιάζεται ισχυρή. Γίνεται μια προσπάθεια αναχαίτισης της κατάρρευσης, αν και κανείς γνωρίζει, ότι μακροπρόθεσμα το καπάκι δεν θα παραμείνει στο καζάνι. Έτσι επίσης θα εξηγούσα και την έξαρση του εθνικισμού, αλλά και την ενίσχυση του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Όλα αυτά δεν είναι άλλο από τεράστιες συμπλοκές παλινδρόμησης ιδεολογιών, οι οποίες δεν είναι πλέον μακροπρόθεσμα βιώσιμες. Η ψηφιοποίηση απειλεί καθετί που υπάρχει.
.
Ε: Μπορεί όμως πραγματικά να δοθεί μια εξήγηση για την ξενοφοβία μέσα από τον φόβο για μια ψηφιακή επανάσταση;
.
Α: Το πραγματικό κίνητρο είναι ο φόβος για το νέο. Αλλά το νέο δεν είναι ακόμα ορατό. Ως εκ τούτου, η σύγκρουση παρουσιάζεται στο σημείο εκείνο που είναι φαινομενολογικά ορατό, όπως είναι για παράδειγμα οι πρόσφυγες. Ωστόσο, στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για μίσος εναντίον των προσφύγων, αλλά για το φόβο του μέλλοντος. Οι άνθρωποι αντιδρούν όπως εκείνα τα ζώα, που αισθάνονται, ότι έρχεται σεισμός, επειδή το έδαφος αρχίζει να τρέμει. Πολλοί άνθρωποι φοβούνται, ότι αυτό που οραματίστηκαν ως Γερμανία δεν υπάρχει πια. Ότι εκτός από τον χάρτη του καιρού, την εθνική ομάδα ποδοσφαίρου και τις μπλε πινακίδες στους δρόμους, δεν έχουν απομείνει και πολλά άλλα.
.
Ε: Θεωρείτε αυτόν τον φόβο γελοίο;
.
Α: Δεν θεωρώ περίεργους τους ανθρώπους που φοβούνται την απώλεια των πατριωτικών τους συναισθημάτων. Κάτι τέτοιο είναι κατανοητό. Οι άνθρωποι αγαπούν το παρελθόν, επειδή είναι μέρος της δικής τους ταυτότητας.
.
Ε: Και ποιός θέλει να τους στερήσει το παρελθόν;
.
Α: Σήμερα στη Silicon Valley υπάρχουν κάποια ισχυρά άτομα, τα οποία κυριολεκτικά διακηρύσσουν την λήθη του παρελθόντος. Λένε ότι χρειαζόμαστε μια ριζική αλλαγή, ότι πρέπει να κάνουμε τα πάντα με άλλο τρόπο. Ότι καλό είναι μόνο αυτό που βρίσκεται στο μέλλον. Ότι μόνο αυτό που μπορεί να γίνει είναι σημαντικό και πως ό,τι ήδη υπάρχει είναι κακό.
.
Ε: Εν πάση περιπτώσει, κάτι τέτοιο εξασφαλίζει έναν δυναμισμό.
.
Α: Φυσικά, όλα αυτά έχουν τεράστια επικοινωνιακά πλεονεκτήματα, αλλά έχουν και μειονεκτήματα. Αυτή η ιδεολογία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη στάση ζωής της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων που λένε, ότι μέσω της παγκοσμιοποίησης χάνεται η πατρίδα, ότι η ψηφιοποίηση επιταχύνει τα πάντα όλο και πιο πολύ, ότι κανείς δεν μιλά πια με τους εφήβους γύρω από ένα τραπέζι, αλλά ότι καθένας ζει στο δικό του καβούκι, ότι η δημόσια ζωή αποσπασματοποιείται, κατακερματίζεται, και ότι κανένας δεν γνωρίζει πια, σε τι έχει απομείνει το ομαδικό πνεύμα. Νομίζω λοιπόν, ότι είναι απολύτως φυσιολογικό να υπάρχουν άνθρωποι που θρηνούν για όλα αυτά. Ο φόβος είναι φυσικά παράλογος, αλλά η ύπαρξή του είναι από βιολογική άποψη πολύ λογική.
.
Ε: Πόσο σημαντικές είναι οι παραδόσεις στην διατήρηση του παρελθόντος;
.
Α: Πάντα αναρωτιόμουν, πόσο εύκολα οι Γερμανοί αφήνουν τις παραδόσεις τους να χαθούν. Ο αριθμός των ανθρώπων για παράδειγμα, που γιορτάζουν τα X-mas αντί των Χριστουγέννων είναι γελοία υψηλός. Όταν περπατάω στο δρόμο, μου αρέσει να μετρώ, πόσα εξειδικευμένα καταστήματα λιανικής πώλησης υπάρχουν. Δεν έχει απομείνει σχεδόν τίποτα πια. Σχεδόν όλα είναι παγκοσμιοποιημένες αλυσίδες, οι οποίες πέραν τούτου απειλούνται από τις συναλλαγές στο διαδίκτυο. Όλα αυτά είναι καταστάσεις, που οι άνθρωποι αποδέχτηκαν υπάκουα, με τη θέλησή τους.
.
Ε: Η δυσαρέσκεια για το Facebook όμως τώρα δεν δείχνει, ότι οι άνθρωποι δεν είναι πια πρόθυμοι να το δεχτούν;
.
Α: Σε αυτό ακριβώς το σημείο βρισκόμαστε τώρα. Οι άνθρωποι συνειδητοποιούν, ότι πραγματικά δεν έχουν χάσει την δυνατότητα λήψης αποφάσεων. Παραδόξως, το μαθαίνουν μέσα από το παράδειγμα της εμπορίας δεδομένων. Και ξαφνικά, η πολιτική και η δημοκρατία βρίσκονται σε μια αναμέτρηση με τις εταιρείες, για τις οποίες μέχρι πριν δύο χρόνια λεγόταν, ότι έχουν τέτοια δύναμη, που ούτως ή άλλως κανείς δεν θα μπορούσε να επιχειρήσει το παραμικρό εναντίον τους. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν, ότι η ψηφιοποίηση δεν είναι απλώς μια τεχνικο-οικονομική επανάσταση, αλλά ότι ανατρέπει τις συνθήκες διαβίωσής τους. Έτσι, έρχεται η στιγμή που θα θέσουμε στον εαυτό μας το ερώτημα: Τι θέλω απ΄όλα αυτά τελικά - και τι όχι;
.
Ε: Δεν έχουμε θέσει αυτό το ερώτημα ακόμα στον εαυτό μας;
.
Α: Όχι, μέχρι στιγμής διεξάγουμε τη συζήτηση για την ψηφιοποίηση με καθαρά τεχνο – οικονομικούς όρους σύμφωνα με το μότο: «Δεν πρέπει να μείνουμε πίσω». Η πολιτική συνεχίζει να επαναλαμβάνει τις ίδιες προτάσεις: «Πρέπει να είμαστε μια από τις κορυφαίες χώρες ψηφιοποίησης, χρειαζόμαστε περισσότερες νεοσύστατες επιχειρήσεις, πρέπει να ξεκινήσουμε την διδασκαλία των υπολογιστών από το νηπιαγωγείο».
Ωστόσο, αν και είναι αυτονόητο, ότι η ψηφιοποίηση δεν επιτρέπεται να μας πιάσει από οικονομικής άποψης στον ύπνο, το ξεκίνημα της διδασκαλίας των υπολογιστών από το νηπιαγωγείο είναι από κάθε άποψη ανοησία, γιατί κανένας δεν χρειάζεται στο μέλλον εκατομμύρια ατάλαντων εργαζομένων στον τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής. Πολλά από αυτά που συζητούνται, δεν είναι τίποτα άλλο από μια προσπάθεια αλλαγής της κατεύθυνσης του ανέμου με μια τρόμπα. Αυτό που πραγματικά λείπει, είναι οι μεγάλες κοινωνικές απαντήσεις στα ζητήματα, που συζητάμε εδώ αυτή τη στιγμή.
.
Ε: Ποιο μέλλον θέλουμε τελικά οι ίδιοι;
.
Α: Αυτό που πρέπει να κάνουμε, δεν είναι να συμμετέχουμε απλά σε όλα, αλλά και να τα διαμορφώνουμε. Για να μη φτάσουμε να έχουμε την κοινωνία, στην οποία πολλοί άνθρωποι θα έχουν μείνει πίσω, πρέπει να σκεφτούμε, τι θέλουμε από την ψηφιοποίηση και τι όχι. Πρέπει να αναρωτηθούμε, πού βρίσκονται τα όρια.
.
Ε: Και ποια είναι η απάντησή σας;
.
Α: Καταρχήν, πρέπει να μας γίνει σαφές, ότι η εικόνα του ανθρώπου στη Silicon Valley δεν αντιστοιχεί σε αυτήν του Διαφωτισμού, αλλά ούτε και στην εικόνα του ανθρώπου, στην οποία βασίζονται οι δημοκρατίες μας.
.
Ε: Ο Διαφωτισμός λέει, ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και ότι οφείλει να χρησιμοποιεί το νου του.
.
Α: Η Silicon Valley ακολουθεί την ανθρώπινη εικόνα του Κυβερνοχώρου. Θεωρεί τον άνθρωπο ως έναν μαθησιακό οργανισμό που λειτουργεί ως αντανακλαστικός μηχανισμός, όχι διαφορετικά από ό, τι ένας αρουραίος στο εργαστήριο. Και ακριβώς με τον ίδιο τρόπο εργάζονται οι άνθρωποι, που προγραμματίζουν τους αλγορίθμους στο Facebook: Αν ξέρω τι σε ενδιαφέρει, τότε θα σου συνιστώ συνεχώς αυτό που σου αρέσει. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο μπορώ να εκπληρώσω τις επιθυμίες σου, αλλά μπορώ και να τις ελέγξω. Αυτό είναι και η κεντρική ιδέα του Κυβερνοχώρου , ότι, δηλαδή, κάθε πράγμα ή κάθε όν που είναι προβλέψιμο, είναι ταυτόχρονα και ελεγχόμενο. Δεν έχει να κάνει λοιπόν πλέον με αποφάσεις, αλλά με ερέθισμα και αντίδραση, με πρόβλημα και λύση.
.
Ε: Και γιατί αυτό σημαίνει ταυτόχρονα και το τέλος της ελευθερίας;
.
Α: Ας φέρω για παράδειγμα το «πρόβλημα των προσφύγων». Ω, εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα που πρέπει να το λύσουμε, σκέφτεται το παραπάνω μοντέλο. Στη συνέχεια, δημιουργεί ένα ανώτατο όριο, και πλέον το πρόβλημα έχει εξαφανιστεί.
Η υπόθεση όμως δεν είναι τόσο απλή, γιατί έχουμε να κάνουμε με την πρόκληση του αιώνα και όχι με ένα πρόβλημα που θα έχει τελειώσει, όταν λυθεί. Με αυτόν τον τρόπο σκέψης δεν μπορούμε καν να αντιληφθούμε, τι είναι σημαντικό για τον Διαφωτισμό. Κανείς πρέπει μόνο να προσπαθήσει να εξετάσει τη σχέση του με το σχήμα «πρόβλημα - λύση» ή τη σχέση του με τα παιδιά του και ήδη θα αντιληφθεί τα όρια μιας τέτοιας σκέψης: Όλα όσα συνιστούν την ουσία του ανθρώπινου όντος εκπίπτουν από το σχήμα «πρόβλημα - λύση». Το ίδιο αφορά και τον τομέα του πολιτισμού. Ποιο πρόβλημα έλυσε ο Κάφκα, ο Μότσαρτ ή ο Ρέμπραντ;
.
Ε: Οι τεχνικές λύσεις δεν είναι κακές, αν αποτρέπουν τους ανθρώπους από λάθη. Όπως για παράδειγμα στην αυτόνομη οδήγηση ή την ιατρική.
.
Α: Ναι, αυτοί είναι δύο τομείς στους οποίους συμφωνώ με την ψηφιοποίηση. Αν καταφέρουμε να πεθαίνουν λιγότεροι άνθρωποι εξαιτίας αυτοκινητικών ατυχημάτων ή από ασθένειες, τότε αυτό αποτελεί πρόοδο. Από την άλλη, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι τα λάθη είναι αυτά που κάνουν τους ανθρώπους αξιαγάπητους. Ένας άψογος άνθρωπος δεν θα ήταν πια ιδιαίτερα συμπαθής.
.
Ε: Απέχουμε πολύ από κάτι τέτοιο.
.
Α: Αυτό όμως είναι το όραμα της Silicon Valley. Επιδιώκει και υπόσχεται τον σούπερμαν. Και αυτό δεν αποτελεί θέση κάποιων παλαβών, αλλά αντιπροσωπεύεται σε μεγάλη έκταση. Η άποψη ότι οφείλουμε να συγχωνευθούμε με την τεχνολογία, να γίνουμε μέρος ενός «σύννεφου» ξεπερνώντας τα βιολογικά μας εμπόδια, μοιάζει να αποτελεί τον μόνο δρόμο.
.
Ε: Ίσως κάτι τέτοιο όμως να ήταν υπέροχο …
.
Α: Ναι, θα ήταν υπέροχο, αν αυτό αποτελούσε και το πραγματικό πρόβλημα του ανθρώπου. Αποτελεί όμως την απάντηση σε ένα ερώτημα που δεν έχει τεθεί. Οι άνθρωποι έχουν εντελώς διαφορετικά προβλήματα. Για παράδειγμα, το ότι δεν είμαστε σε θέση να καλύψουμε με τρόφιμα τον παγκόσμιο πληθυσμό παρά την τεράστια υπερπαραγωγή. Το ότι δεν καταφέρνουμε να εξαλείψουμε τους πολέμους ή το ότι δεν μπορούμε να δείξουμε περισσότερη αλληλεγγύη σε διεθνές επίπεδο. Νομίζω, ότι τα ουσιαστικά προβλήματα του ανθρώπου είναι αυτά και δεν βλέπω, πώς η Silicon Valley συνεισφέρει στη λύση τους. Στον περίγυρο μου δεν γνωρίζω κανέναν που θα ήθελε να είναι σούπερμαν, εκτός ίσως από μερικά μικρά παιδιά.
.
Ε: Όμως το όραμα σε γενικές γραμμές δεν είναι ο σούπερμαν, αλλά ένα άτομο, του οποίου ένα μεγάλο μέρος της εργασίας θα επωμιστούν τα ρομπότ, τα μηχανήματα και η τεχνητή νοημοσύνη.
.
Α: Κάθε άλλο! Ο άνθρωπος οφείλει να μεταβληθεί σε ένα άνθρωπο-μηχανή. Πίσω από αυτό κρύβεται η αντίληψη, ότι ο άνθρωπος πρέπει να βελτιστοποιηθεί, κάτι που έχει ένα πανάρχαιο σκοτεινό παρελθόν στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού και της φιλοσοφίας. Ξεκινά με τον Πλάτωνα, όπου ο άνθρωπος έπρεπε να γίνει εξυπνότερος, σοφότερος και, κυρίως, πιο δίκαιος. Και έπειτα, στην εποχή των Στάλιν και Μάο, έχουν ήδη υπάρξει εκείνες οι προσπάθειες, τεχνητά και μέσω βίας, να επιδράσουν στον άνθρωπο. Βλέπω τη Silicon Valley να ακολουθεί την ολοκληρωτική αυτή παράδοση, αυτήν την ιδέα, εκείνη την επιταγή της αλλαγής ή βελτιστοποίησης του ανθρώπου. Έτσι - σε ό, τι αφορά την εικόνα του ανθρώπου που υποστηρίζει - βρίσκεται πιο κοντά στον σταλινισμό παρά στις φιλελεύθερες δημοκρατίες μας. Επίσης αμφιβάλλω, ότι ο δρόμος προς την κυριαρχία των μηχανών μπορεί να λειτουργήσει από οικονομικής άποψης.
.
Ε: Επειδή θα εξαφανιζόταν η εργασία;
.
Α: Στόχος της ψηφιοποίησης είναι να γίνει όσο το δυνατόν πιο αυτοματοποιημένη από μηχανές, από ρομπότ, μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό δεν αφορά βέβαια τα πάντα, αλλά ό,τι είναι εφικτό. Αν γινόταν κάτι τέτοιο, τότε οι μισοί από αυτούς που σήμερα εργάζονται, δεν θα είχαν πια δουλειά. Έτσι, κατά πρώτον, τίθεται το ερώτημα: Είναι αυτό που πραγματικά θα ήθελαν οι άνθρωποι; Και κατά δεύτερον: Πώς θα λειτουργεί οικονομικά αυτή η κοινωνία; Μέχρι σήμερα δεν μπορούμε ακόμα να σχηματίσουμε μια υποθετική εικόνα αυτής της κοινωνίας.
.
Ε: Αν πάρουμε την Γερμανία, έχουμε σχεδόν μηδαμινή ανεργία. Τι θα λέγατε σε σχέση με την ανεργία στο μέλλον;
.
Α: Ο αριθμός των ανέργων θα αυξηθεί σίγουρα υπερβολικά. Και αυτό δεν θα οφείλεται στην έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Θα ζήσουμε σε ένα μέλλον, όπου θα υπάρχουν πολλά εκατομμύρια ανέργων αλλά ταυτόχρονα έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, επειδή πολλοί που θα χάνουν τη δουλειά τους δεν θα είναι σε θέση να εργαστούν, όπου υπάρχει ζήτηση. Για παράδειγμα. ένας οδηγός λεωφορείου που θα χάνει τη δουλειά του, δεν θα γίνεται στη συνέχεια σχεδιαστής εικονικής πραγματικότητας. Το ίδιο ισχύει και για τις θέσεις εργασίας στην βιομηχανία, τις τράπεζες και τις ασφαλιστικές εταιρείες. Το ύψος της ανεργίας είναι πιθανόν να είναι μεγαλύτερο από οποιοδήποτε είχαμε ποτέ μέχρι σήμερα.
.
Ε: Ένα ζοφερό σενάριο.
.
Α: Το πρόβλημα είναι, ότι αυτό το σενάριο προξενεί σε όλους φόβο. Ακόμα και στην πολιτική, η οποία δεν μπορεί να αντιτάξει ένα άλλο, θετικό σενάριο. Και πώς μπορεί κανείς με ένα τέτοιο θέμα να κερδίσει εκλογές, όταν δεν είναι σε θέση να υποσχεθεί κάτι;
.
Ε: Ποια είναι η δική σας άποψη;
.
Α: Θέλω να βλέπω αυτή την εξέλιξη από την θετική της πλευρά. Το γεγονός, ότι οι άνθρωποι θα δουλεύουν λιγότερο, αποτελεί ένα παλιό όνειρο της ανθρωπότητας, το οποίο το συναντάμε ήδη στον Αριστοτέλη. Όμως πιθανότητα εξάλειψης της δουλειάς μας φαίνεται σήμερα παράλογη, επειδή ζούμε σε μια κοινωνία εργασίας και επιδόσεων, για την οποία νομίζουμε ότι υπήρχε ανέκαθεν, ενώ και στην πραγματικότητα υφίσταται μόνο τα τελευταία 200 χρόνια.
.
Ε: Περισσότερος ελεύθερος χρόνος για όλους;
.
Α: Επιδίωξη όλης της εξέλιξης μέχρι σήμερα είναι να εργάζεται ο άνθρωπος όλο και λιγότερο. Στην αρχή της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης ο χρόνος εργασίας ανερχόταν σε 80 ώρες την εβδομάδα. Σήμερα, στην Γερμανία, δεν είναι ούτε καν το μισό από αυτές. Και γιατί, λοιπόν, να μην συνεχιστεί αυτή η μείωση; Επίσης, υπάρχουν δυστυχώς πολλά επαγγέλματα, στα οποία κανείς δεν μπορεί να εκφράσει την ατομικότητα ή να καλλιεργήσει την προσωπικότητά του, όπως αυτό θα ήταν δυνατό να γίνει στον ελεύθερο χρόνο. Μόνο μετά την καθιέρωση του ελεύθερου χρόνου ο άνθρωπος άρχισε να προβληματίζεται για τον τρόπο με τον οποίο θα ήθελε να ζήσει - τουλάχιστον στις πλούσιες χώρες. Ακόμα και στην εποχή του παππού μου υπήρχε η φράση, ότι η ζωή δεν είναι διασκέδαση. Το ερώτημα, τι είναι αυτό που πραγματικά θέλουμε, θα αποκτά με τον καιρό όλο και περισσότερη αξία.
.
Ε: Ως θετικό όμως θα μπορούσε μόνο να εννοηθεί ένα μέλλον, όπου η εξάλειψη της εργασίας δεν θα σήμαινε ταυτόχρονα φτώχεια.
.
Α: Γι΄αυτό και αργά ή γρήγορα θα πρέπει να εισαγάγουμε ένα άνευ όρων βασικό εισόδημα. Και αυτό δεν πρέπει να αποτελεί ένα επίδομα λιμοκτονίας, αλλά πρέπει να επιτρέπει στους ανθρώπους να επιλέγουν το είδος της δουλειάς που θέλουν να εξασκήσουν. Θα πρέπει να αποτελεί ένα ακόμα βήμα προς την κατεύθυνση της ελευθερίας.
.
Ε: Η εργασία όμως δεν είναι μόνο υποχρέωση, αλλά είναι και σημαντική.
.
Α: Ούτε και στο μέλλον δεν βλέπω μια αδρανή κοινωνία. Οι άνθρωποι θέλουν και σήμερα να κάνουν κάτι και θα συνεχίσουν να το θέλουν. Νομίζω όμως ότι, σε σύγκριση με σήμερα, στο μέλλον, αυτή η επιθυμία θα έχει να κάνει λιγότερο με την απόκτηση χρημάτων και την καριέρα και περισσότερο με κοινές αξίες. Θα υπάρξει κάτι εντελώς νέο. Σίγουρα θα δημιουργηθούν πολλές δραστηριότητες σε τομείς που δεν θα αποτελούν τις κλασικές θέσεις αμειβόμενης εργασίας. Και βασικό καθήκον του κράτους θα αποτελεί η διασφάλιση, ότι δεν θα εκπέσουμε σε μια κοινωνία δύο κατηγοριών: Αριστοκράτες εργαζόμενους από τη μια, οι οποίοι θα στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία και έναν πολυάριθμο στρατό εξαρτώμενων ατόμων από την άλλη, τα οποία θα διασκεδάζονται από μια όλο και πιο εξελιγμένη βιομηχανία ψυχαγωγίας, ένα είδος παγκόσμιου Λας Βέγκας.
.
Ε: Μας δίνετε όμως η δυνατότητα να αποφασίσουμε, αν το ψηφιακό μέλλον θα γίνει ένας απάνθρωπος εφιάλτης ή ένα όνειρο στο οποίο όλοι θα δουλεύουν λιγότερο, αλλά κανένας δεν έχει λιγότερα;
.
Α: Το ψηφιακό μέλλον δεν είναι κόλαση αλλά ούτε παράδεισος. Ωστόσο, μπορούμε να αποφασίσουμε, χωρίς να ακολουθήσουμε τη λογική της Silicon Valley, σύμφωνα με την οποία όλα είναι ήδη προκαθορισμένα. Ουσιαστικό πυρήνα της ψηφιοποίησης αποτελεί, ότι η κοινωνία εργασίας, όπως την γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, τελειώνει. Και αυτό δημιουργεί μια εποχική αναταραχή. Όμως, μέχρι τώρα τουλάχιστον, έχουμε καταφέρει να ελέγξουμε και να περιορίσουμε το πρόβλημα σε μεγάλο βαθμό.
.
Ε: Κύριε Πρεχτ, σας ευχαριστούμε για την συνομιλία.
`
*
(Δημοσιεύθηκε στο γερμανικό περιοδικό « Spiegel plus» στις 22. 04. 2018 )