* Κατηγορία: Τετράδια Φιλολογίας Αρ. 3 (Φιλολογικά και λογοτεχνικά μελετήματα)
`
«(…) Ανοίγουν το ράμφος τα πουλιά/ Και η άδεια αίθουσα αντηχεί από ένα κλάμα/Σαν να
μοιρολογούν όλα μαζί την Αντριανόπολη (…)» («Έκθεση ζωγραφικής»)
`
Δώδεκα χρόνια μετά τον θάνατο του Θεοδόση Νικολάου (1930-2004) και χωρίς συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του, ευτυχώς πραγματοποιείται αυτή η εξαιρετικά προσεγμένη έκδοση, που τραβά την προσοχή του αναγνώστη και τον διαφωτίζει αρκετά για την ποιητική τέχνη του σημαντικού αυτού Έλληνα Κύπριου ποιητή. Ο Παναγιώτης Νικολαΐδης, διακονών την φιλολογία και την ποίηση επιτυχώς, με το βιβλίο αυτό επιχειρεί, αφενός, να φωτίσει κρίσιμα θεωρητικά, μορφολογικά και θεματικά ζητήματα που απασχόλησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και καθόρισαν την ποιητική του Θεοδόση Νικολάου. Αφετέρου, με υποδειγματικό τρόπο παροτρύνει και άλλους μελετητές να ασχοληθούν με αγάπη, συστηματικότητα και σεβασμό με το όχι και τόσο γνωστό ή προβεβλημένο στο πανελλήνιο κοινό, αλλά, ωστόσο, αισθητικά άρτιο έργο ενός σημαντικού ποιητή από την Κύπρο. Πιο συγκεκριμένα, το βιβλίο αποτελεί συναγωγή δύο κειμένων-μελετημάτων, με προφανή εσωτερική σύνδεση. Το πρώτο κριτικό μελέτημα τιτλοφορείται «Σχόλια πάνω σε δύο ποιήματα ποιητικής του Θ. Νικολάου» (δημοσιεύτηκε στο κυπριακό λογοτεχνικό περιοδικό Άνευ, τχ. 13, 2004, αφιέρωμα στον ποιητή) και αποτελεί μια ερμηνευτική δοκιμή ─καλύτερα, πες, μια κριτική καταβύθιση─ σε δύο πολύ σημαντικά και αισθητικά δραστικά και άρτια ποιήματα ποιητικής του Θ. Νικολάου. Πρόκειται για τα ποιήματα «Έκθεση ζωγραφικής» και «Εικόνες» που προέρχονται από τη σημαντική ποιητική συλλογή Εικόνες (Κύπρος 1988). Σ’ αυτά συμπυκνώνονται και αποκαλύπτονται θεμελιώδεις θεωρητικοί, μοντερνιστικοί κυρίως προβληματισμοί και απόψεις του ποιητή τόσο για την ποιητική όσο και για την κριτική του δράση και παρουσία, σε μια προσωπική και όψιμη, για τη νεοελληνική ποίηση, επεξεργασία του μοντερνισμού.
`
«(…) ’Εκθετο είμαι σ’ όλους τους κινδύνους/ Και τίποτα άλλοδεν προβάλλω/ Παρά την ελικοειδή σιωπή μου κι αναμένω/ Μέσα στο χέρι το μεγάλο του Θεού (…)» («Το σαλιγκάρι»).
`
Το δεύτερο, εκτενέστερο μελέτημα «Μοντερνισμός και Χριστιανισμός. Σκέψεις πάνω σε δύο δοκίμια του Θ. Νικολάου για τον Έλιοτ» (δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Κονδυλοφόρος, την ετήσια έκδοση Νεότερης Ελληνικής Φιλολογίας, τόμος 13, Θεσσαλονίκη 2014) επικεντρώνεται στην παρουσίαση και ανάλυση δύο σημαντικών από πολλές πλευρές απόψεις δοκιμίων του Θ. Νικολάου για τον Έλιοτ: «Ο ποιητής Τ.Σ. Έλιοτ» (Κύπρος 1969) και «Μπέκετ. Η ανατομία ενός αγίου» (Αμμόχωστος 1967), που αποτέλεσαν μάλιστα και διαλέξεις του ποιητή στην τότε ελεύθερη ακόμη Αμμόχωστο. Η μελέτη των δοκιμίων αυτών δεν αποκαλύπτει μόνο τη συστηματική και για τα κυπριακά δεδομένα πρόδρομη ενασχόληση του ποιητή με την ποίηση του Έλιοτ, ενασχόληση που μαρτυρά τον φόρο τιμής που απέτισε ο Νικολάου στη μνήμη του πρόσφατα θανόντος σημαντικού αγγλοσάξωνα μοντερνιστή, αλλά καταδεικνύει ταυτόχρονα τις θρησκευτικές αντιλήψεις και το βαθύτατα ανθρώπινο, χριστιανικό και ποιητικό όραμα του κύπριου ποιητή. Παράλληλα αποκαλύπτει μια ισχυρή κριτική αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο σημαντικούς Έλληνες μοντερνιστές για την αξία της θρησκευτικής ποίησης του Έλιοτ: του Τ. Παπατσώνη και του Γ. Σεφέρη. Η κριτική, πάντως, ενασχόληση του Θ. Νικολάου με την ποίηση του Έλιοτ δεν είναι καθόλου τυχαία ή περιστασιακή. Εξ όσων αποκαλύπτει το ανά χείρας βιβλίο η κριτική του προσέγγιση προϋποθέτει την εντατική ανάγνωση του πρωτότυπου έργου του Έλιοτ, τη σύνθεση και την υπέρβαση των αισθητικών και κριτικών παρατηρήσεων τόσο του Σεφέρη όσο και του Παπατσώνη ─υπερτονίζοντας το θρησκευτικό/χριστιανικό όραμα του Έλιοτ─ και τέλος τη δημιουργική μεταφραστική ενασχόλησή του με την ποίηση του αγγλοσάξωνα μοντερνιστή.
`
Ο Παναγιώτης Νικολαϊδης λαμβάνει τα πιο πάνω υπόψη του και επιλέγει επιτυχώς τον σολωμικό στίχο «Με λογισμό και μ’ όνειρο» ως τίτλου του βιβλίου. Τούτο υποδηλώνει μεταφορικά το πόσο γόνιμη, σημαίνουσα, αντιθετική αλλά και συμπληρωματική ήταν η συμπαρουσία της ποίησης-ονείρου και της κριτικής-λογισμού για τη διαμόρφωση του κύπριου ποιητή. Πρόκειται, όπως αποδεικνύεται, για μια σχέση συνεχή και έντονη, η οποία πρέπει να μελετηθεί εις βάθος από τους μελετητές, αν θέλουν να κατανοήσουν, εντός του συνολικού λογοτεχνικού σώματος ορθά το έργο του Θ. Νικολάου. Κι αυτό γιατί η σχέση της ποίησης με τον εφαρμοσμένο κριτικό λόγο τον απασχολεί εξαρχής και είναι ίσως εξαιτίας αυτής της δημιουργικής αλλά ταυτόχρονα επώδυνης διαλκυστίνδας που ωριμάζει αθόρυβα ως ποιητής, αλλά και συστήνει σε ώριμη πια ηλικία το αυθεντικό, αλλά ταπεινό και βαθιά ανθρώπινο ποιητικό του πρόσωπο.
Στην αισθητική αρτιότητα της εν λόγω έκδοσης συνέβαλε με φωτογραφικό, χειρόγραφο και εικονιστικό υλικό ο λογοτέχνης και ζωγράφος Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, φίλος και συνεργάτης του Θεοδόση Νικολάου.