[author]Του Noam Chomsky [/author]
Ερώτηση: Κύριε καθηγητή, είστε ένας από τους πιο γνωστούς επιστήμονες στον κόσμο και εδώ και 45 χρόνια πολιτικός ακτιβιστής. Αν παρατηρήσει κανείς σήμερα την πολιτική, θα πρέπει να αναρωτηθεί: Είναι σε θέση οι «public intellectuals», όπως εσείς, να κατορθώσουν κάτι;
Απάντηση: Πώς φτάνετε σε αυτήν την ερώτηση;
Ε: Πόλεμος στο Αφγανιστάν, ο κόσμος υποφέρει από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, η κοινωνική ψαλίδα ανοίγει όλο και περισσότερο…
Α: Το πρόβλημα είναι απλό: οι περισσότεροι διανοούμενοι είναι υπηρέτες της εξουσίας. Ως σύμβουλοι κυβερνήσεων αυτοαποκαλούνται «ειδικοί» και επιδιώκουν κύρος. Αυτό, βέβαια, δεν συμβαίνει μόνο σήμερα, αλλά εδώ και αιώνες. Στις περιφέρειες, όμως, κάθε κοινωνίας υπάρχουν αντιρρησίες διανοούμενοι. Και οι δυο αυτές ομάδες – τόσο οι υπηρέτες της εξουσίας, δηλαδή, όσο και οι αμφισβητίες - έχουν επιρροή.
Ε: Επιτρέψτε μου να διατηρώ ακόμα αμφιβολίες: Τι είναι αυτό που κατορθώσατε να αλλάξετε τα τελευταία 45 χρόνια;
Α: Δεν άλλαξα εγώ προσωπικά κάτι. Υπήρξα μέλος ενός κινήματος και αυτό το κίνημα έχει καταφέρει πολλά. Ο σημερινός κόσμος διαφέρει ριζικά από εκείνον που υπήρχε πριν 45 χρόνια: ο αγώνας για πολιτικά δικαιώματα, για ανθρώπινα δικαιώματα, για τα δικαιώματα των γυναικών και την προστασία του περιβάλλοντος, η αντίσταση στην καταπίεση και τη βία έχουν διαμορφώσει τον κόσμο στην ουσία του. Δεν μπορώ να καταλάβω, πως μπορείτε να ισχυρίζεστε, ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα!
Ε: Πιστεύετε, ότι ο σημερινός κόσμος είναι καλύτερος απ΄ό,τι ήταν πριν 40 ή 50 χρόνια;
Α: Εννοείται! Κάντε μόνο μια βόλτα εδώ, στους διαδρόμους του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. Οι μισοί φοιτητές είναι γυναίκες, ένα τρίτο ανήκει σε εθνικές μειονότητες, οι άνθρωποι είναι δεν είναι ντυμένοι τόσο αυστηρά, δραστηριοποιούνται σε ο, τιδήποτε μπορεί κανείς να φανταστεί… Όταν ήρθα εδώ πριν 50 χρόνια, η κατάσταση ήταν τελείως διαφορετική: κανείς έβλεπε μόνο άνδρες λευκούς, ντυμένους καθώς πρέπει, που έδειχναν ενδιαφέρον μόνο για τη δουλειά τους. Την ίδια εξέλιξη μπορείτε να διαπιστώσετε και στη Γερμανία ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.
Ε: Έγιναν όμως και οι φοιτητές πιο πολιτικοποιημένοι; Συχνά κατηγορούν τη σημερινή γενιά, ότι αδιαφορεί για ό, τι συμβαίνει στον κόσμο.
Α: Πιστεύω, ότι αυτή η κατηγορία είναι λάθος. Η περίοδος της έντονης πολιτικοποίησης ήταν πολύ σύντομη - από το 1968 μέχρι το 1970. Πιο πριν οι φοιτητές ήταν απολιτικοί. Σκεφτείτε τον πόλεμο του Βιετνάμ, ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: χρειάστηκε να περάσουν τέσσερα ή πέντε χρόνια μέχρι να υπάρξει μια ορατή διαμαρτυρία στις ΗΠΑ. Η αντίδραση αυτή εξασθένησε και πάλι γρήγορα στην δεκαετία του ΄70. Πριν από τον πόλεμο στο Ιράκ ήταν όμως αλλιώς: απ΄όσο γνωρίζω, ήταν ο πρώτος πόλεμος στην ιστορία, που εναντίον του εκδηλώθηκαν διαδηλώσεις, πριν καν να ξεκινήσει. Οι φοιτητές μου επέμεναν να ματαιωθούν ώρες μαθήματος, για να μπορέσουν να πάρουν μέρος σε διαδηλώσεις. Κάτι τέτοιο δεν θα συνέβαινε πριν 50 χρόνια. Οι διαμαρτυρίες δεν απέτρεψαν μεν τον πόλεμο, αλλά κατάφεραν να τον περιορίσουν: οι ΗΠΑ δεν κατόρθωσαν να κάνουν στο Ιράκ ούτε ένα κλάσμα εκείνου που διέπραξαν στο Βιετνάμ.
Ε: Δεν θα μπορούσε να πει κάποιος, πως τέτοιες διαμαρτυρίες ξεθυμαίνουν γρήγορα;
Α: Όχι. Ο βαθμός πολιτικοποίησης είναι σήμερα πολύ υψηλότερος από τον αντίστοιχο στην δεκαετία του ΄50. Δημιουργήθηκαν μορφές διαρκούς ακτιβισμού, χωρίς τις οποίες πολλές από τις μάχες μας δεν θα είχαν κερδηθεί. Για παράδειγμα, υπήρξε μια συνεχής πρόοδος σε ό, τι αφορά τα δικαιώματα των γυναικών. Αν κάποτε είχα ρωτήσει τη γιαγιά μου, αν καταπιέζεται, δεν θα είχε ιδέα για τι μιλώ. Η μητέρα μου θα είχε πει: «Καταπιέζομαι, αλλά δεν ξέρω τι να κάνω!» Στην ίδια ερώτηση η κόρη μου θα με είχε πετάξει έξω. Ο κόσμος μας έχει γίνει πιο ανθρώπινος!
Ε: Πιστεύετε στην ιστορική πρόοδο;
Α: Η πρόοδος συντελείται αργά, αλλά μακροπρόθεσμα είναι δραματική. Σκεφτείτε, ας πούμε, την κατάργηση της δουλείας ή την εξέλιξη στον τομέα της ελευθερίας της γνώμης. Τα δικαιώματα δεν παρέχονται έτσι απλά. Διεκδικήθηκαν και επικράτησαν από ανθρώπους που ένωσαν τις δυνάμεις τους. Η πρόοδος όμως δεν είναι μια ευθεία εξέλιξη, αλλά υπάρχουν επίσης και εποχές οπισθοδρόμησης.
Ε: Αν υπάρχουν περίοδοι προόδου και περίοδοι οπισθοδρόμησης – πιστεύετε ότι ο κόσμος σε 50 χρόνια θα είναι καλύτερος από τον σημερινό;
Ε: Η μορφή που θα έχει ο κόσμος σε 50 χρόνια εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από αυτό που κάνει σήμερα η νέα γενιά. Η ύπαρξη του κόσμου μας απειλείται από δυο μεγάλους κινδύνους: τη συμπεριφορά μας απέναντι στο περιβάλλον και τον κίνδυνο που απορρέει από τα πυρηνικά όπλα. Αν σήμερα δεν δραστηριοποιηθούμε εντονότερα για να προστατεύσουμε το περιβάλλον, μπορεί σε 50 χρόνια να είμαστε μέσα στον δαίδαλο μιας δύσκολης περιβαλλοντολογικής κρίσης, για να μην κάνουμε καν αναφορά στους κινδύνους από τα πυρηνικά όπλα. Η τρομακτική καταστροφή στη Φουκοσίμα μας υπενθυμίζει, ότι η χρήση πυρηνικής ενέργειας ακόμα και για άλλους σκοπούς πέραν των στρατιωτικών, κρύβει τεράστιους κινδύνους. Αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να το αγνοήσουμε.
Ε: Σε 60 χρόνια οι σημερινοί φοιτητές σας θα έχουν την τωρινή σας ηλικία. Τι πρέπει να κάνουν, για να μπορούν να ατενίζουν ευχαριστημένοι τη ζωή τους;
Α: Μπορούν φυσικά να πουν, ότι η ζωή τους ήταν όμορφη, επειδή απόκτησαν φίλους και παιδιά ή επειδή διασκέδασαν. Όμως, για να έχουν κάνει μια πραγματικά γεμάτη και ικανοποιητική ζωή, θα πρέπει να έχουν αναγνωρίσει προβλήματα και να έχουν συμβάλει στην εξάλειψή τους. Αν σε 80 χρόνια δεν μπορούν να πουν κοιτάζοντας πίσω: «Κατόρθωσα κάτι!», τότε η ζωή που έκαναν δεν έχει ευοδωθεί.
Ε: Εσείς, στα 82 σας σήμερα, είστε ευχαριστημένος με ό, τι καταφέρατε;
Α: Κανείς δεν μπορεί να είναι απόλυτα ευχαριστημένος. Η ζωή μου έχει πολλές διαστάσεις: οικογένεια, επάγγελμα, πολιτική και κάμποσα ακόμα. Σε κάποιους τομείς είμαι ευχαριστημένος, σε άλλους πάλι όχι. Τα προβλήματα στον κόσμο μας παραμένουν ακόμα σχετικά μεγάλα. Η ανισότητα στις ΗΠΑ βρίσκεται στο επίπεδο του 1920 και η οικονομία έχει ακόμα τεράστια επιρροή στην κοινωνία μας. Πώς να είναι, λοιπόν, κανείς ευχαριστημένος!
Ε: Πολιτική δράση σαν η δική σας είναι σπάνια μεταξύ επιστημόνων. Είστε κάποιες φορές θυμωμένος με τους «υπηρέτες της εξουσίας», όπως λέτε, ή με συναδέλφους σας καθηγητές στο Πανεπιστήμιο, οι οποίοι επικεντρώνονται μόνο στην επιστημονική τους δουλειά;
Α: Θεωρώ ότι είναι ανήθικο να είσαι υποστηρικτής ενός συστήματος εξουσίας, αλλά αυτό δεν σημαίνει, ότι είμαι με κάποιον θυμωμένος. Θα ήταν σωστό αν πούμε, ότι οι επιστήμονες δεν έχουν per se βαθύτερη πολιτική επίγνωση απ΄ό, τι άλλοι άνθρωποι και ότι δεν υπερτερούν ηθικά σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Έχουν όμως υποχρέωση να βοηθήσουν τους πολιτικούς στην αναζήτηση και εξεύρεση της αλήθειας.
Ε: Ακούγεται, λες και με τα χρόνια έχετε γίνει πιο ήπιος.
Α: Όχι. Η στάση και οι αντιλήψεις μου δεν έχουν διαφοροποιηθεί στο πέρασμα των δεκαετιών. Πιστεύω ακόμα σε ό, τι πίστευα και ως έφηβος.
Ε: Είναι σωστό να πιστεύει κανείς ακόμα σε ό, τι πίστευε και πριν 70 χρόνια;
Α: Ναι, όταν αυτό έχει να κάνει με βασικές αρχές. Φυσικά και έχω αλλάξει τις απόψεις μου σε πολλά ζητήματα, τα ιδανικά μου, όμως, παραμένουν τα ίδια.
Ε: Αναφέρετε συχνά, πως είστε αναρχικός. Τι εννοείτε;
Α: Οι αναρχικοί προσπαθούν να αντιληφθούν εξουσιαστικές δομές. Απαιτούν από εκείνους που ασκούν εξουσία να απολογηθούν. Συνήθως κάτι τέτοιο δεν επιτυγχάνεται. Πέραν τούτου, επιδίωξη των αναρχικών είναι το ξεσκέπασμα και η υπερπήδηση δομών, ανεξάρτητα από το αν αυτές έχουν να κάνουν με πατριαρχικές οικογένειες, με ένα διεθνές σύστημα μαφίας ή με ιδιωτικές τυραννίες – αυτές, δηλαδή, των επιχειρηματιών.
Ε: Ποιο ήταν το καθοριστικό εκείνο βίωμα που σας έκανε να γίνετε αναρχικός;
Α: Δεν υπήρξε κάποιο. Ως 12χρονος στη Νέα Υόρκη είχα αρχίσει να πηγαίνω σε παλαιοβιβλιοπωλεία. Πολλών οι ιδιοκτήτες ήταν αναρχικοί με καταγωγή από την Ισπανία. Αυτός ήταν και ο λόγος που εκείνη την εποχή μού φαινόταν απολύτως φυσικό να γίνω αναρχικός.
Ε: Πρέπει οι φοιτητές να είναι αναρχικοί;
Α: Ναι. Οι φοιτητές πρέπει να αμφισβητούν αυθεντίες ακολουθώντας έτσι μια μακρόχρονη αναρχική παράδοση.
Ε: «Να αμφισβητούν αυθεντίες» - αυτή την δήλωση θα μπορούσε να την συνυπογράψει ακόμα κι ένας φιλελεύθερος ή αριστερός.
Α: Όταν κάποιος μπορεί να αντιληφθεί μια μορφή εξουσίας ως αθέμιτη και ακολούθως να την αμφισβητήσει και να την ξεπεράσει, είναι αναρχικός. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι αναρχικοί. Προσωπικά δεν με ενδιαφέρει, πώς αυτοαποκαλούνται.
Ε: Ποιον ή τι θα πρέπει να αμφισβητήσει η σημερινή γενιά φοιτητών;
Α: Αυτός ο κόσμος είναι γεμάτος πόνο, ένδεια, βία και καταστροφές. Οι φοιτητές πρέπει να αποφασίσουν, αν όλ΄αυτά τους αφορούν ή όχι. Εγώ έχω να σας πω το εξής: «Κοιτάξτε γύρω σας, αναλύστε τα προβλήματα, αναρωτηθείτε τι μπορείτε να κάνετε και αρχίστε τη δουλειά!
`
**
(Η συνέντευξη δόθηκε και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Die Zeit», 2011, 2016)