`
Μικρές, ευσύνοπτες ιστορίες που συμπυκνώνουν ολόκληρες ζωές απαρτίζουν τον «Δόκτορ Ψ και τους ασθενείς του», την πρόσφατη συλλογή αφηγημάτων του ποιητή και ψυχίατρου Σωτήρη Παστάκα, που πετυχαίνει εδώ έναν ευτυχή συγκερασμό των δύο ιδιοτήτων παράγοντας ένα καθηλωτικό λογοτεχνικό αποτέλεσμα. Κάθε ιστορία είναι αυτοτελής και συνήθως αναφέρεται σ’ έναν κάθε φορά ασθενή, που με το βίο και την πολιτεία του ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά του ψυχικά νοσούντος και μοιάζει να ενσαρκώνει κάποια μικρότερη ή μεγαλύτερη διαταραχή. Η γκάμα είναι μεγάλη και περιλαμβάνει ένα ευρύτατο φάσμα περιπτώσεων, από την απλή νεύρωση μέχρι τη βαριά ψύχωση. Ανάμεσα σε όλους αυτούς, υπάρχουν και αρκετοί οριακοί ή επιρρεπείς εξαιτίας του χαρακτήρα τους, που, με μικρές ρυθμίσεις, μπορούν και επανέρχονται στην κανονικότητα, χωρίς να διαταραχθεί σοβαρά η ζωή τους και των οικείων τους.
Ο δόκτορ Ψ, αναγνωρίσιμη περσόνα του συγγραφέα, είναι ο θεράπων ιατρός και ο αφηγητής των ιστοριών, που, λόγω της θέσης του, εμπλέκεται ενεργά στην ίαση ή τουλάχιστον στην απόπειρα ίασης και τώρα από απόσταση ανακαλεί τις παλιές περιπέτειες από την ιατρική του θητεία. Ωστόσο, ο δόκτορ Ψ αποφεύγει να κατονομάσει ευθέως τις ψυχικές ασθένειες που συνάντησε στο διάβα του, και προσεγγίζει τους παλιούς ασθενείς του ως ανθρώπινους τύπους περισσότερο παρά ως ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις. Δεν τον ενδιαφέρει να χρησιμοποιήσει το κύρος και τη γνώση που διαθέτει ως ειδικός για να προβεί σε ιατρικού τύπου αποφάνσεις αλλά μεταπλάθει τους πάσχοντες σε λογοτεχνικούς ήρωες και σε ανάγλυφα, παλλόμενα πρόσωπα ενός συναρπαστικού αφηγήματος βγαλμένου μέσα από την αγριότητα της ζωής.
Άλλωστε, ο δόκτωρ Ψ μετέχει ενίοτε και ο ίδιος σε ελαφρές εξαρτήσεις και ταλανίζεται από πάθη που τον καθιστούν ευάλωτο και ασταθή. Όπως και να ‘χει, η θεραπευτική του προσέγγιση κάθε άλλο παρά διεκπεραιωτική είναι και φροντίζει να αξιοποιεί με τρόπο ιαματικό τον βαθιά ανθρώπινο δεσμό που δημιουργείται μεταξύ θεραπευτή και ασθενούς. Η πρωτοτυπία αυτού του βιβλίου σε σχέση με τα εγχειρίδια που συγγράφουν συνήθως οι ψυχίατροι ενθυμούμενοι σκηνές και περιστατικά του ιατρικού τους βίου έγκειται στην ιδιαίτερη εκείνη στόφα του δόκτορος Ψ, που κομίζει κάτι καινούριο λόγω ιδιοσυγκρασίας και ταμπεραμέντου.
Ο δόκτωρ Ψ, με την μποέμικη ζωή που κατά καιρούς διάγει και την πλούσια παιδεία που κουβαλάει στις αποσκευές του, δεν είναι ένας ακόμη ψυχίατρος αλλά ένας ποιητής επιφορτισμένος να ασκεί την ψυχιατρική. Βλέπει πάνω στους ασθενείς του να επιβιώνουν πτυχές από λογοτεχνικούς ήρωες και αντιμετωπίζει το ψυχικό φαινόμενο από τη σκοπιά του ρομαντικού ποιητή. Η ζωή είναι μια επώδυνη δοκιμασία και οι πιο αδύναμοι υποφέρουν επιπλέον. Οι νοσούντες αδυνατούν να ανταποκριθούν στις παράλογες απαιτήσεις ενός σκληρού κόσμου, που δοκιμάζει καθημερινά την αντοχή τους μέσα από φθοροποιούς και ψυχοπιεστικούς καταναγκασμούς και αποκλεισμούς. Το περιβάλλον παράγει αυξημένη παθογένεια ακρωτηριάζοντας ευαισθησίες και επιβάλλοντας απαγορεύσεις ή άκαμπτους κανόνες.
Ο δόκτωρ Ψ ενσαρκώνει πολύ αντιπροσωπευτικά το ρομαντικό ιδεώδες. Έχει επιστρέψει με ενθουσιασμό στην Ελλάδα για να στηρίξει, μαζί με άλλους προοδευτικούς επιστήμονες, το ΕΣΥ, κομίζει ελπιδοφόρες θεωρίες και εμφορείται από ευγένεια,αισιοδοξία και πίστη στην πρόοδο. Στην πορεία θα διαψευστεί και ο ίδιος αλλά δεν θα τον εγκαταλείψει ποτέ η αφοσίωση του στον ανθρωπισμό. Στην πορεία, θα διαγνώσει και πάνω του συμπεριφορές που θα τον προβληματίσουν. Και θα διαπιστώσει πόσο εύκολα μπορεί ο εαυτός να λοξοδρομήσει σε διαδρομές ανύποπτες. Γι’ αυτό και νιώθει φίλος με κείνους τους ασθενείς, που τους διαισθάνεται τρόπον τινά ψυχικά συγγενείς και φορείς μιας παρεξηγημένης ή κακοπαθημένης ευαισθησίας. Μιας ευαισθησίας που βρίσκει διέξοδο στην τέχνη και τα ποικίλα φανερώματά της. Στην πραγματικότητα, μέσα από τις ιστορίες και τις περιπτώσεις των ασθενών του, ο δόκτωρ Ψ βρίσκει έναν τρόπο να αυτοβιογραφηθεί, ανακαλώντας μέσα από τη λειτουργία των συνειρμών τα εξελικτικά στάδια και τις ουκ ολίγες κρίσιμες καμπές που τον σημάδεψαν προσωπικά και τον καθόρισαν αποφασιστικά.
Οι επιμέρους ιστορίες ξετυλίγονται περίπου σαν παραβολές ή μύθοι. Καθεμιά μοιάζει να απηχεί βαθύτερες αλήθειες, που διαισθανόμαστε ή υποπτευόμαστε. Ο αφηγητής αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν από μόνα τους. Οι παθολογικές συμπεριφορές περιγράφονται αποδραματοποιημένα και λιτά, αποφορτισμένες από το πάθος και απαλλαγμένες από το στίγμα. Είναι οι απαντήσεις και οι αποκρίσεις πιεσμένων ανθρώπων, που αντιδρούν μέσα σ’ ένα συνήθως δυσλειτουργικό ή προβληματικό περιβάλλον. Στο κάδρο της εκάστοτε ιστορίας τοποθετούνται συνήθως και οι οικείοι του ασθενούς καθώς και ο δόκτωρ Ψ, που ως αρμόδιος καλείται να δώσει και τη λύση στο κάθε δράμα. Αυτοχαρακτηρίζεται και δόκτωρ Πινόκιο, μάλλον γιατί πρέπει να ζει με τη βοήθεια ζωτικών ψευδών, και οφείλει να πείθει και τους άλλους να κάνουν το ίδιο.
Το ξεδίπλωμα της ιστορίας γίνεται χωρίς πλατειασμούς και φλυαρίες, με μια επίμονη έμφαση στο καίριο και το ουσιώδες. Ο αφηγητής ζουμάρει στα κρίσιμα σημεία και αρέσκεται να συμπυκνώνει. Το κείμενο κυλάει αβίαστα και απρόσκοπτα, ρέει με μια φυσικότητα μοναδική καθώς συνδυάζει την απλότητα με την εκφραστική δεινότητα. Ο αναγνώστης μοιραία κάνει τις δικές του προβολές ή αναγωγές και αποκομίζει μια παράδοξη αίσθηση προσωπικής λύτρωσης μέσα από την κάθαρση που προσφέρει το ανάγνωσμα. Η τραγικότητα, εσαεί παρούσα στα μικρά και τα μεγάλα του ανθρώπινου βίου, βρίσκει μια ιδανική αποτύπωση στα αφηγήματα του Σωτήρη Παστάκα.
`
* Το βιβλίο: Σωτήρης Παστάκας: Ο Δόκτωρ Ψ και οι ασθενείς του, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι,2015