…με κάρβουνο…
Ρ. Αλμπέρτι, Τα μάτια του Πικάσσο
Άγγελος καρβουνιάρης
[El Ángel del Carbón]
Ασχημομούρη, καπνισμένε, καταλασπωμένε.
Χιονάτος, κάποτε, χρυσαφένιος,
μ’ έλκηθρο περνούσες μέσ’ απ’ την ψυχή μου.
Παγώσανε τα πεύκα. Οι πλαγιές.
Και τώρα, μέσα στ’ αχούρια
καρβουνιασμένος, βρωμιάρης.
Τσακίσου από δω χάμω!
Μέσ’ από τις σοφίτες, με τα όνειρα κομμάτια.
Αραχνιά. Σκόρος. Σκόνη.
Στον αγύριστο να πας!
Μαυρισμένα απ’ τα χέρια σου
τα έπιπλά μου, τα ντουβάρια.
Στα πάντα
της ανάμνησής σου η σφραγίδα,
μαυρίλα και λασπουριά.
Στάχτη να γενείς!
Της αβύσσου οχτάποδα,
έρωτα μοχθηρέ.
…και με χρώμα.
Ρ. Αλμπέρτι, Salinero, ακουαρέλα (1947)
***********************
Γαλάζιο
[Azul]
1
Έφτασε το γαλάζιο κι η εποχή του χρωματίστηκε
2
Πόσα γαλανά να ’χει δώσει η Μεσόγειος;
3
Αφροδίτη, μητέρα των θαλασσών των κυανών
4
Το κυανό των Ελλήνων
κατέρχεται ως θεός επί των κιόνων
5
Τ’ απαλό κυανό του Μεσαίωνα
6
Το γαλανό της το παρθενικό έφερε η Παρθένος:
Μαρία η γαλανή, η κυρά μας η γαλανή.
7
Στην παλέτα του κατήλθε. Έφερε μαζί του
το πιο κρύφιο γαλανό των ουρανών.
Γονυπετής ζωγράφισε τα δικά του τα γαλανά.
Στο γαλανό τον βαφτίσαν οι αγγέλοι.
Τον ονομάσανε: Μπεάτο Αγγέλικο Γαλανό.
8
Υπάρχουνε παλέτες στο χρώμα τ’ ουρανού, σα φτερά,
που απ’ τα λευκά τα σύννεφα κατεβήκαν.
9
Γαλάζια της Ιταλίας,
γαλάζια της Ισπανίας,
γαλάζια της Γαλλίας…
10
Φτερά είχ’ ο Ραφαήλ,
κι ο Περουτζίνο είχε φτερά
που τα γαλανά του πιτσιλίζανε καθώς ζωγράφιζε.
11
Πούπουλα είν’ οι χρωστήρες
σαν χρωματίζονται από σένανε, λουλάκι.
12
Βενετιά του γαλάζιου του Τισιανού μες στο χρυσό.
13
Ρώμη του γαλανού, κι ο Πουσέν στα πεύκα ανάμεσα.
14
Του Τιντορέτο τα γαλάζια το κεντρί τους μου αφήνουν.
15
Θειάφι οινόπνευμα γαλάζιο, φωσφόρος: Ελ Γκρέκο.
Του Γκρέκο το κυανό, χαλκοπράσινο φαρμάκι.
16
Στου Βελάσκεθ την παλέτα όνομα άλλο αποκτώ:
με λένε Γκουανταράμα.
17
Καθώς τυλίγομαι στις σάρκες του από πέρλα,
φλέβα λέγομαι γαλάζια ζωηρή του Ρούμπενς.
18
Και στων λιμνών το γλυκοχάραμα,
με γαλανό που αντιλαλεί
του σκότους την ηχώ: Πατινίρ.
19
Άμωμο του Μουρίγιο το μπλε,
πρόδρομος της λαμπράδας του χρωμίου.
20
Κι ο Τιέπολο χάρισε γαλάζιο του αιώνα του.
21
Μια λωρίδα είμαι, κορδέλα λεπτή
από του Γκόγια το γαλανό το αχνό, τ’ αραιωμένο.
22
Θα σου ’λεγα: όμορφη είσαι, τόσο όμορφη,
σαν το γαλάζιο το λαμπρό πάνω στις στέγες.
23
Γαλανού εκρήξεις στις αλληγορίες.
24
Στου Μανέ το γαλάζιο τραγουδούν οι αντίλαλοι
ένα σπανιόλικο γαλάζιο μακρινό.
25
Με λένε και Ρενουάρ. Με φωνάζουν.
Μα απαντώ καμιά φορά
με κυανό που μέσα του περνά της πασχαλιάς το χρώμα.
26
Σκιά είμαι γαλαζωπή,
του κορμιού σου καθαρή σιλουέτα.
Για τα γέρικα τα μάτια, σκάνδαλο.
27
Δώσαν οι Βαλεαρίδες το γαλανό τους στη Ζωγραφική.
28
Καμιά φορά η θάλασσα εισβάλλει στην παλέτα του ζωγράφου
και του δίνει
έναν γαλάζιο ουρανό που μονάχα δίνει στα κρυφά.
29
Πιο γαλάζια είν’ η σκιά όταν πια το κορμί
που τη ρίχνει έχει χαθεί.
30
Το γαλάζιο το εκστατικό νοσταλγεί,
σαν ήτανε γαλάζιο καθάριο εν κινήσει.
31
Κι αν δεν είναι το γαλάζιο μες στο κάδρο
το τυλίγει μες στο φως του σαν προβολέας.
31
Είπε το γαλάζιο μιαν ημέρα:
– Σήμερα έχω ένα όνομα καινούργιο. Με λένε
Γαλάζιο Πάμπλο Ρουίθ, Γαλάζιο Πικάσο.
Π. Πικάσο, Η σούπα, 1903
*********************************************************************************************
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Ο αιώνας του Αλμπέρτι
«Θα πρέπει να ’μαστε τυφλοί, να ’χουμε στα μάτια μας κομμάτια γυαλιά, ασβέστη, άμμο καυτή, για να μη βλέπουμε το φως που ορμά στα έργα μας, που φωτίζει από τα μέσα τη γλώσσα, την καθημερινή μας ομιλία.»
Ραφαέλ Αλμπέρτι
Η χρονιά που ξεκινά (2022) σηματοδοτεί την επέτειο των 100 χρόνων από τη διπλή πρώτη εμφάνιση του Ραφαέλ Αλμπέρτι (Rafael Alberti) στο ποιητικό και καλλιτεχνικό στερέωμα: το 1922, λοιπόν, δημοσιεύει τα πρώτα του ποιήματα στο περιοδικό Horizonte και, παράλληλα, εκθέτει τα πρώτα ζωγραφικά του έργα στο μεγάλο πολιτιστικό κέντρο Ateneo de Madrid.
Καθιερωμένος σήμερα ως ένας από τους μεγάλους ποιητές της Ισπανίας -και του κόσμου- και ελάχιστα γνωστός ως ζωγράφος, ο Αλμπέρτι κάλυψε με τον μακρό βίο του το σύνολο του ταραγμένου αιώνα του: γεννήθηκε το 1902 σε μια μικρή πόλη της Ανδαλουσίας και πέθανε στον ίδιο τόπο το 1999, ενώ στο μεταξύ έζησε εξόριστος για πολλές δεκαετίες, έπειτα από τον ισπανικό Εμφύλιο.
Την εποχή που πρωτοεμφανίστηκε ως ποιητής και ζωγράφος, γνωρίστηκε με τον επίσης νεαρό ποιητή Δάμασο Αλόνσο και, στα αμέσως επόμενα χρόνια, με τους υπόλοιπους ποιητές που συναποτέλεσαν την περίφημη ισπανική ποιητική «Γενιά του 1927» (Λόρκα, Θερνούδα, κ.ά.), αλλά και με τον ευρύτερο καλλιτεχνικό κύκλο της πρωτοπορίας: Σ. Νταλί, Λ. Μπουνιουέλ, Π. Πικάσο… Σύντομα, πάντως, η ποίηση τον κέρδισε, σε βάρος της αρχικής κλίσης του στα εικαστικά.
Σε ηλικία περίπου 25 ετών ο Αλμπέρτι βίωσε μια βαθιά υπαρξιακή κρίση. Καρπός της κρίσης αυτής υπήρξε μια συλλογή σκοτεινών ποιημάτων -υπερρεαλιστικών καταβολών- με κοινό άξονα τους αγγέλους. Η νεανική αυτή συλλογή (Sobre los ángeles, 1929) έμελλε να παραμείνει η πιο διάσημη ποιητική του κατάθεση. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δαιμονικά-αγγελικά αυτά ποιήματα παρουσιάζεται εδώ σε μετάφραση. Καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια να αποδοθεί το δριμύ ύφος του ποιητή. Να σημειωθεί, εξάλλου, ότι και πρωτύτερα είχε κείνος «ζωγραφίσει» με τους στίχους του ένα παρόμοιο θέμα. Στην πρώτη κιόλας συλλογή του, Marinero en tierra (1924), εμπεριέχεται το ποίημα «Ο μαύρος ήλιος». Ας το μεταφράσουμε κι αυτό, ολόκληρο:
Μαύρος ήλιος.
Από μια θάλασσα, θάλασσα νεκρή
τον έσυρε άνεμος κακός.
Mαύρη καραβέλα,
κόκκαλα φορτωμένη μέχρι τα μπούνια.
Μαύρη θάλασσα.
Διακρίνεται πιθανότατα εδώ ένας απόηχος από τον «μαύρο ήλιο της Μελαγχολίας» του παλιότερου ομότεχνού του, Ζεράρ ντε Νερβάλ. Ίσως και μια συγγένεια με τον συνομήλικό του Γιώργο Σεφέρη και το δικό του τ’ «αγγελικό και μαύρο φως»;
Τι να συμβαίνει, άραγε, με τούτους τους μεσογειακούς ποιητές (και καλλιτέχνες) του Μεσοπολέμου, που επιμένουν να βλέπουν -μέσα στον εκτυφλωτικό ήλιο του τόπου τους- μια διαρκή έκλειψη, μια έκλειψη που ίσως ακόμα μας τυφλώνει; Μήπως αυτή η σκοτεινή θέαση «τύφλωσε» το ταλέντο του νεαρού ζωγράφου;
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Ο μαύρος ήλιος
Πολλά χρόνια μετά, ο Αλμπέρτι φαίνεται να «επανέκτησε» τη χρωματική του δεινότητα – και στο ποιητικό του έργο: δύο από τις ύστερες συλλογές ποιημάτων του αναφέρονται στους ζωγράφους και την τέχνη τους. Το 1948 εκδόθηκε η πρώτη από αυτές, μια ολόκληρη συλλογή αφιερωμένη στη ζωγραφική: A la pintura. Poema del color y la línea. Δυστυχώς, τα ποιήματα τούτα είναι άγνωστα στο ελληνικό κοινό. Καθένα επικεντρώνεται σε ένα χρώμα ή σε ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται στη ζωγραφική ή, τέλος, σε έναν ζωγράφο. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα «χρωματικά» ποιήματα μεταφράζεται εδώ. Ο ποιητής μοιάζει να γιορτάζει την επανακτημένη του όραση, αναπέμποντας έναν ύμνο σε όλο το γαλάζιο/γαλανό/μπλε/κυανό της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, απολήγοντας στην αυγή του αιώνα του: στη «γαλάζια περίοδο» του Πικάσο.
Ο ποιητής και ζωγράφος Αλμπέρτι βίωσε ολόκληρη τη δραματική πορεία του 20ού αιώνα, από το φως στο σκότος, και ξανά στο φως. Μοιάζει να πέθανε, στην εκπνοή του αιώνα, με τα μάτια ανοιχτά. Κι όμως, στον αιώνα που ακολουθεί, μια νέα έκλειψη διαρκείας τυφλώνει και πάλι τα μάτια – και τον νου.
The post Rafael Alberti (1902-1999), «Ποιητής & ζωγράφος…» [Μετάφραση από τα ισπανικά – Επίμετρο: Θεοδόσης Κοντάκης] appeared first on Ποιείν.