Επιστημονική επιμέλεια, Εισαγωγή, Βιογραφικά ποιητών: Μαρία Σχοινά
Μετάφραση: Λένα Καλλέργη – Ευτυχία Παναγιώτου
Μεταφράσεις χαρακτηριστικών ποιημάτων των κορυφαίων εκπροσώπων του Αγγλικού Ρομαντισμού: William Blake, William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge, Percy Bysshe Shelley, John Keats και George Gordon, Lord Byron. Στα έργα αποτυπώνεται η ταραγμένη ιστορικά και κοινωνικά εποχή μέσα στην οποία δημιουργήθηκαν, σκιαγραφείται ο ρόλος του ποιητή ως φορέα πολιτισμικής και πολιτικής ανανέωσης, και αναδεικνύονται οι πρωτοποριακές ποιητικές πρακτικές των Άγγλων ρομαντικών.
(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η παρούσα ανθολογία με τις μεταφράσεις επιλεγμένων έργων των κυριότερων εκπροσώπων της περιόδου του αγγλικού Ρομαντισμού (1780-1830) – William Blake, William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge, Percy Bysshe Shelley, John Keats και George Gordon, Lord Byron – επιχειρεί να παρουσιάσει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τις καλλιτεχνικές καινοτομίες, τους κοινωνικούς προβληματισμούς, τις φιλοσοφικές ανησυχίες, τα πάθη, τις προσδοκίες και τα οράματα μιας γενιάς ποιητών και να διερευνήσει την πολύπλευρη και γόνιμη ενασχόλησή τους με την ταραχώδη εποχή τους. Ταυτόχρονα, στόχο έχει να αναδείξει την έμφυτη πολυμορφία και τον πειραματικό χαρακτήρα της ρομαντικής ποιητικής, με την ποικιλία των ειδών γραφής και των στιχουργικών μοντέλων που υιοθέτησαν οι συγκεκριμένοι ποιητές (λυρικό τραγούδι, μπαλάντα, ωδή, σονέτο, αφηγηματικός στίχος, λυρικό δράμα, σάτιρα, ρομαντικό απόσπασμα), καθώς και με την πρωτότυπη χρήση της εικονοποιίας. Επιπλέον, η ανθολογία επιθυμεί να υπογραμμίσει την ποικιλομορφία της φωνής των Άγγλων ποιητών και τις μεταξύ τους διασυνδέσεις και αλληλεπιδράσεις. Η απόδοση του όρου «γενιά» δεν παραπέμπει σε μία ομοιογενή ομάδα καλλιτεχνών με ενιαίο πρόγραμμα. Σε αντίθεση με άλλα ρομαντικά κινήματα στην Ευρώπη (όπως αυτό της Γερμανίας, από το οποίο δέχτηκε ισχυρές επιδράσεις), ο αγγλικός Ρομαντισμός δεν αποτέλεσε σχολή.
Η πρώτη γενιά (William Blake, William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge) και η δεύτερη γενιά των Άγγλων ρομαντικών ποιητών (Percy Bysshe Shelley, John Keats και George Gordon, Lord Byron), όπως είθισται να αποκαλούνται, απείχαν σημαντικά μεταξύ τους όχι μόνο χρονικά, αλλά και από άποψη ποιητικής τεχνικής και ιδεολογίας. Ο Ρομαντισμός, κατά κοινή παραδοχή, δεν ήταν απλώς ένα καλλιτεχνικό ρεύμα, αλλά «μια κρίση της ευρωπαϊκής συνείδησης», ένας βαθύς αναπροσανατολισμός σε θέματα σκέψης, αντίληψης και έκφρασης, απόρροια μιας σειράς δραματικών αλλαγών στο πολιτικό, κοινωνικό, φιλοσοφικό και πνευματικό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο σκηνικό κατά την περίοδο 1780-1830. Με όρους αισθητικής, ο Ρομαντισμός αμφισβήτησε τους κανόνες του Νεοκλασικισμού και την κυριαρχία του ορθολογισμού και έδωσε τα πρωτεία στη φαντασία, στο συναίσθημα, στον ατομικισμό, στην καλλιτεχνική ιδιοφυΐα, στην ελευθερία της έκφρασης, στη φύση, στο υπερφυσικό και στο υψηλό. Χωρίς αμφιβολία το γεγονός που σφράγισε τη συνείδηση αυτής της εποχής ήταν η Γαλλική Επανάσταση, η οποία επέφερε την κατάρρευση του «παλαιού καθεστώτος», δηλαδή την κατάργηση των φεουδαρχικών δικαιωμάτων και τη χειραφέτηση ομάδων που μέχρι τότε δεν είχαν πολιτική εκπροσώπηση.
Η πρώτη φάση της επανάστασης προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στην Αγγλία, αφού η πλειονότητα των νέων συγγραφέων τη δέχτηκε ως προάγγελο της δικαιοσύνης, της ισότητας, της ισονομίας και της ελευθερίας επί της τυραννίας και των παραδοσιακών ταξικών διακρίσεων. Στην πρώιμη φάση ο ενθουσιασμός πήρε τις διαστάσεις μιας θρησκευτικής αναγέννησης, αφού τα γεγονότα στη Γαλλία συχνά ερμηνεύονταν σύμφωνα με τις προφητείες στις Γραφές. Οι Άγγλοι ριζοσπαστικοί θεωρούσαν ότι μια περίοδος βίας και αναταραχής θα αποδεικνυόταν λυτρωτική και απαραίτητη προκειμένου να εγκαθιδρυθεί μια εποχή ανανέωσης και ευδαιμονίας. Η δημόσια συζήτηση για την επανάσταση αποτυπώθηκε σε μία σειρά από ολιγοσέλιδα έντυπα (pamphlets) που εξήραν την εξέγερση και το ανατρεπτικό κλίμα που είχε εγκαινιάσει στην Ευρώπη. Εξαίρεση αποτέλεσε το έργο του Edmund Burke Στοχασμοί για την επανάσταση στη Γαλλία (Reflections on the Revolution in France) (1790), που αποκήρυξε την επανάσταση υπερασπίζοντας με σφοδρότητα τη μοναρχία, την αριστοκρατία, την ιδιοκτησία, την κληρονομική διαδοχή στον θρόνο, την ιπποσύνη και την ευγένεια, πυροδοτώντας πλήθος άλλων πολιτικών εντύπων και αντιδράσεων.
Καθώς η επανάσταση προχωρούσε άρχισε να διαφαίνεται ο εκφυλισμός των ιδανικών με τα οποία είχε ξεκινήσει: οι μαζικές εκδηλώσεις βίας, η εκτέλεση του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και η περίοδος της τρομοκρατίας (Reign of Terror) τo 1793-94, κατά το διάστημα της διακυβέρνησης του Ροβεσπιέρου, προκάλεσαν ένα κλίμα βαθιάς δυσαρέσκειας και απογοήτευσης. Ο μακροχρόνιος πόλεμος της Αγγλίας με τη Γαλλία (1793-1802 και 1803-1815) καλλιέργησε στους Άγγλους τον φόβο της εισβολής, αφού οι Γάλλοι υπερείχαν σε στρατό και σε πολεμική τεχνολογία, είχε τεράστιο κόστος σε ανθρώπινο δυναμικό και εκτόξευσε τη φτώχεια και την ανεργία στα ύψη.4 Οι ποιητές που είχαν αρχικά υποστηρίξει την επανάσταση, όπως ο Wordsworth και ο Coleridge, σοκαρισμένοι και αποκαρδιωμένοι, επέλεξαν να μεταφέρουν τη βάση της ελπίδας τους από τη βίαια πολιτική επανάσταση σε μια εσωτερική επανάσταση σε πνευματικό και ηθικό επίπεδο. Η άνοδος του Ναπολέοντα στην εξουσία, που ο Άγγλος κριτικός της εποχής William Hazlitt αποκάλεσε θριαμβικά «τέκνο και υπέρμαχο της Γαλλικής Επανάστασης», εγκαινίασε ένα νέο πολιτικό ύφος. Αμφιλεγόμενη αλλά και προικισμένη προσωπικότητα, ο Βοναπάρτης ενέπνευσε και γοήτευσε αρκετούς από τους ρομαντικούς ποιητές και συγγραφείς, εκπροσωπώντας με το παράδειγμά του τον άκρατο ατομικισμό, την επαναστατική φύση και την προσωπική φιλοδοξία. Μετά το Βατερλό και το σύμφωνο που υπογράφηκε από την Ιερή Συμμαχία, ακολούθησε μια περίοδος πολιτικών αντιδράσεων. Οι ιδέες της ελευθερίας και των δικαιωμάτων άρχισαν να δίνουν τη θέση τους στην ανάγκη επικράτησης της τάξης, της ειρήνης και της ηθικής ευπρέπειας. Κατά την περίοδο της έντονης πολιτικής κρίσης του 1816-20 στη Βρετανία οι ρομαντικοί ποιητές και συγγραφείς της δεύτερης γενιάς (Byron, Shelley, Leigh Hunt) ανέλαβαν να παίξουν ενεργό ρόλο στα κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα, επικρίνοντας θεσμούς, Αρχές και πρόσωπα, όπως ο Shelley στο σονέτο του «England in 1819».
Oι προοδευτικές θέσεις που ανέπτυξαν σχετικά με τις ελευθερίες του ατόμου και την κατάργηση κάθε μορφής τυραννίας και καταδυνάστευσης των λαών ταυτίστηκαν με τις προσπάθειες των χωρών τις Μεσογείου (Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα) στις αρχές του 1820 να αποτινάξουν τον ξένο ζυγό και να διαμορφώσουν, ως ελεύθερα έθνη-κράτη, τη δική τους πολιτισμική ταυτότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ελληνισμός/φιλελληνισμός όπως εκφράζεται στην ποίηση των Shelley, Byron και Keats, ο οποίος φέρνει στο προσκήνιο την πολύπλευρη σχέση της ελληνικής αρχαιολατρίας με το ενδιαφέρον για τη νεότερη Ελλάδα.
Η αμφισβήτηση του παλαιού καθεστώτος και της υπάρχουσας κοινωνικής οργάνωσης ήταν αποτέλεσμα και άλλων μεταβολών στην περίοδο 1780-1830, με βασική αυτή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Η τελευταία έφερε βαθιές τεχνολογικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές, με σημαντικότερη την άνοδο της μεσαίας τάξης, η οποία αναζητούσε νέα πολιτισμικά παραδείγματα, που θα διαφοροποιούνταν από αυτά τις αριστοκρατικής κουλτούρας και της νεοκλασικής αισθητικής. Έτσι, τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα άρχισε να αναδύεται μία διαφορετική αντίληψη του εαυτού, που βασιζόταν στην ικανότητά του να αισθάνεται παρά να σκέφτεται. Η στροφή στο συναίσθημα, στον αυθορμητισμό, στην ευαισθησία και στην ατομική έκφραση καλλιεργήθηκε από διάφορες φιλοσοφικές θεωρήσεις της εποχής, όπως αυτές των Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) και Edmund Burke (1729-1797).
The post «Ανθολογία Ρομαντικών Ποιητών» (δίγλωσση έκδοση), εκδ. Κέδρος, 2021 appeared first on Ποιείν.