AΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
Ars amatoria (Ερωτική Τέχνη)
Η επιτυχία του ειδολογικού πειραματισμού των Medicamina faciei femineae ϕαίνεται πως οδήγησε τον Οβίδιο στην επανάληψη του πειράματος, αυτή τη ϕορά σε μεγαλύτερη κλίμακα. Η Ars amatoria αποτελεί ένα ποιητικό έργο ερωτοδιδαχής, το οποίο αποτελείται από τρία βιβλία. Ο ανάλαϕρος και παιγνιώδης τρόπος των Amores συνεχίζεται
και στην Ars amatoria με την ίδια ένταση, αϕού η αντίληψη του Οβίδιου για τον έρωτα ως παιχνίδι στρατηγικής παραμένει βασικά η ίδια. Στο έργο αυτό ο Οβίδιος, συνδυάζοντας συμβάσεις και χαρακτηριστικά της σοβαρής διδακτικής ποίησης (ϕρασεολογία, ύϕος, ϕόρμουλες, παράλληλα κ.τ.ό.) με το ανάλαϕρο θέμα του έρωτα, δημιουργεί
μια ευϕυή παρωδία της λογοτεχνικής διδακτικής παράδοσης. Στα δύο πρώτα βιβλία ο ποιητής, ο οποίος έχει υιοθετήσει την πόζα του «δασκάλου του έρωτα» (praeceptor amoris), απευθύνεται στους άνδρες μαθητές του δίνοντάς τους αναλυτικές οδηγίες για το πώς θα επικρατήσουν στο ερωτικό παιχνίδι. Ποικιλία, ευρηματικότητα, ενίοτε κυνισμός χαρακτηρίζουν τις συμβουλές του praeceptor προς τους πρόθυμους μαθητές του.
Έτσι, αναϕέρονται, για παράδειγμα, τα καταλληλότερα μέρη της ρώμης και οι προσϕορότερες ευκαιρίες για να ϕλερτάρει κανείς (όπως η στοά του Πομπήιου, τα δικαστήρια, το θέατρο, οι αγώνες μονομάχων, ένας θρίαμβος)· δίνονται οδηγίες για τις τεχνικές της μυστικής επικοινωνίας μεταξύ των εραστών κατά τη διάρκεια δείπνου ή για την προσέγγιση της τροϕού της αγαπημένης· κατονομάζονται οι υπηρεσίες ή/και τα δώρα που θα πρέπει να προσϕέρει κανείς στην αγαπημένη του· δίνονται συμβουλές για τη χρησιμότητα συσσώρευσης υποσχέσεων και όρκων, καθώς και για την αποϕυγή καβγάδων. Τα δύο πρώτα βιβλία πρέπει να γράϕτηκαν και να κυκλοϕόρησαν μαζί. Η αναϕορά του Οβίδιου μέσα στο ποίημα στην αναπαράσταση της ναυμαχίας της Σαλαμίνας από τον Αύγουστο το 2 π.χ. κατά τη διάρκεια των εορταστικών εκδηλώσεων για τα εγκαίνια του ναού του Mars Vltor αποτελεί αξιόπιστη χρονολογική ένδειξη για την κυκλοϕορία του έργου μεταξύ του 2 π.χ. και του 1 π.χ.
Το ίδιο χρονικό διάστημα επιβεβαιώνει άλλωστε και η αναϕορά στους στίχους 177-228 του πρώτου βιβλίου στην επικείμενη εκστρατεία εναντίον των Πάρθων, για την οποία αναχώρησε ο εγγονός του Αυγούστου, γάιος Καίσαρας, το 1 π.χ. Η επιτυχία των δύο πρώτων βιβλίων θα πρέπει να ώθησε τον Οβίδιο στη συγγραϕή του τρίτου βιβλίου, τη σύνθεση του οποίου προανήγγειλε ο ίδιος με την (εκ των υστέρων;) προσθήκη ενός δίστιχου στο κλείσιμο του δεύτερου βιβλίου. Τώρα αποδέκτες των συμβουλών του praeceptor είναι οι γυναίκες, σε αντιστάθμισμα των συμβουλών προς τους άνδρες. Η υιοθέτηση της γυναικείας οπτικής στον
έρωτα οδηγεί τον ποιητή σε αναπάντεχες ανατροπές της επιχειρηματολογίας που χρησιμοποίησε προς όϕελος των ανδρών στα δύο πρώτα βιβλία. Και εδώ η θεματολογία και η εκϕραστική τόλμη καλύπτουν ένα ευρύτατο ϕάσμα που κυμαίνεται από συμβουλές για την περιποίηση του γυναικείου σώματος και προσώπου (η έμϕαση στον
cultus απηχεί σε μεγάλο βαθμό τις σχετικές αναϕορές στα Medicamina) και οδηγίες για χορό και τραγούδι μέχρι στρατηγικές εξαπάτησης και ψεύδους, ακόμα και ειδική αναϕορά στην ποικιλία και καταλληλότητα των ερωτικών στάσεων ανάλογα με τη σωματική διάπλαση των εραστών.
Παρά το γεγονός ότι στο προοίμιο του έργου ο Οβίδιος απευθύνει σαϕή προειδοποίηση προς τις αξιοσέβαστες ρωμαίες δέσποινες να μείνουν μακριά από το έργο του, μια και αυτό είναι περισσότερο καtάλληλο για γυναίκες ελευθέριων ηθών, αυτό δεν απέτρεψε, όπως είδαμε παραπάνω, τον Αύγουστο από το να χρησιμοποιήσει την Ars
amatoria ως αϕορμή, για να εξορίσει τον ποιητή από τη ρώμη. Και όχι μόνο αυτό. Σύμϕωνα με τους ισχυρισμούς του Οβίδιου, το έργο απαγορεύτηκε από τις δημόσιες βιβλιοθήκες, ενώ ακόμα και η ιδιωτική κατοχή κάποιου αντιτύπου ήταν επικίνδυνη.
*
Remedia amoris (Αντιϕάρμακα του έρωτα)
Με τα Remedia amoris ολοκληρώνεται η ερωτική τριλογία του Οβίδιου, η οποία ξεκίνησε με τους Amores και συνεχίστηκε με την Ars amatoria. Πρόκειται για ένα εκτενές ποίημα, διδακτικού –κατά τον τρόπο της Ars amatoria– χαρακτήρα, γραμμένο σε τετρακόσια επτά ελεγειακά δίστιχα, το οποίο κυκλοϕόρησε μεταξύ 1 π.χ. και 2 μ.χ. Αξιοποιώντας στο έπακρο το μοτίβο του έρωτα ως ασθένειας, ένα από τα πιο διαδεδομένα μοτίβα της ρωμαϊκής ελεγείας, ο ποιητής επιστρέϕει ως γιατρός σε μια προσπάθεια να θεραπεύσει διδάσκοντας την απαλλαγή από αυτόν. Στη λογική του «ὁ τρώσας καὶ ἰάσεται» ο ποιητής αντιμετωπίζει τον έρωτα μάλλον ως δυσθεράπευτη, αν όχι
ανίατη, ασθένεια και προσϕέρει τα ενδεικνυόμενα «αντιϕάρμακα». Αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι ο Οβίδιος αρνείται ή απορρίπτει τον έρωτα. Κάθε άλλο. Απλώς, ο εραστής πρέπει με κάθε τρόπο να πάψει να είναι υποδουλωμένος στον άτυχο και καταστροϕικό έρωτά του.
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ
Ποια παράπονα είχε η Πηνελόπη από τον Οδυσσέα που απουσίαζε επί είκοσι συναπτά έτη; Τι περιείχε η επιστολή της Διδώς προς τον Αινεία που την εγκατέλειψε και αναχώρησε για την Ιταλία; Σε ποια γλώσσα ήταν γραμμένο το γράμμα της Βρισηίδας στον Αχιλλέα; Πόση αγάπη ή μίσος περιείχε η επιστολή της Μήδειας προς τον Ιάσονα; Τι έγραψε στο δικό της γράμμα προς τον Ιάσονα η Υψιπύλη, αντίζηλος της Μήδειας; Μήπως το γράμμα της Φαίδρας προς τον Ιππόλυτο του στοίχισε τη ζωή; Γνώριζε άραγε η Λαοδάμεια πως ο νιόπαντρoς Πρωτεσίλαος, στον οποίο έγραφε επιστολή, ήταν ήδη νεκρός; Πού βρήκε η Αριάδνη γραφική ύλη στην έρημη Νάξο για να γράψει γράμμα στον Θησέα που την εγκατέλειψε;
Απαντήσεις σε αυτά και άλλα πολλά παράξενα και αναπάντεχα ερωτήματα βρίσκει κανείς διαβάζοντας τις Ηρωίδες του Οβίδιου
(43 π.Χ. – 17 μ.Χ.), μια συλλογή δέκα πέντε ευφάνταστων ποιητικών επιστολών που στέλνουν γνωστές γυναίκες του μύθου στους αγαπημένους τους .
Το βιβλίο αυτό αποτελεί την πρώτη έμμετρη νεοελληνική μετάφραση των Ηρωίδων (1-15) στο σύνολό τους, η οποία συνοδεύεται από κατατοπιστική εισαγωγή και αναλυτικά ερμηνευτικά σχόλια.
Κ. Δαρδανός, 1η Οκτωβρίου 2021
The post Οβίδιος, «Ηρωίδες (1-15)» (Μετάφραση: Βάιος Βαϊόπουλος, Ανδρέας Μιχαλόπουλος, Χαρίλαος Μιχαλόπουλος), εκδ. Gutenberg, 2021 appeared first on Ποιείν.