Η ευφυΐα είναι υπέροχη, το ευφυολόγημα είναι ωραίο. Η τόλμη είναι μεγάλη και υπέροχη, η πανουργία είναι ελάσσων αλλά ωραία. Η συνεση, έλεγε ο Cromwell, είναι ηγετική αρετή. Η φιλαλήθεια και η χρηστότητα είναι απλές και ευγενείς, η σκωπτικότητα και η διακριτική κολακεία είναι εκλεπτυσμένες και ωραίες. Η ευπροσηγορία είναι η ομορφιά της αρετής. Στο μέτρο που είναι ανιδιοτελής, η υπηρετικότητα είναι ευγενής. Η ευπρέπεια και η κοσμιότητα είναι ωραίες. Οι υπέροχες ιδιότητες εμπνέουν το σεβασμό, οι ωραίες ιδιότητες τη
συμπάθεια. Αυτοί που επιποθούν κυρίως το ωραίο δεν συγχρωτίζονται κατά κανόνα παρά μόνο με εύχαρεις, προσηνείς και ευπρεπείς εταίρους, περιμένοντας να βρεθούν σε δυσχερή θέση για ν’ αρχίσουν να αναζητούν ειλικρινείς, σοβαρούς και σταθερούς φίλους. Από την άλλη, η μεγάλη εκτίμηση και ο θαυμασμός καθιστούν αδύνατη την οικειότητα. Όσοι συγκεράζουν τα δύο είδη αισθημάτων διαπιστοονουν ότι η συγκίνηση του υπέροχου είναι πιο έντονη απ’ αυτήν του ωραίου, αλλά στο βαθμό που δεν εναλλάσσεται με την τελειπαία ή δεν τη συνοδεύει, εξαντλείται και δεν μπορεί να παραταθεί επί μακρόν.
Τα υψηλά αισθήματα, που εγγίζει συχνά ο διάλογος σε μια εύρωστη κοινωνία, πρέπει να γίνονται ενίοτε αντικείμενα αστεϊσμού και, χάρη στην αντίθεση των εΰθυμων και χαμογελαστών προσώπων με τα σοβαρά και συνοφρυωμένα, αυτά τα δυο αισθήματα να εναλλάσσονται με ευκολία. Η φιλία έχει κατεξοχήν το χαρακτήρα του υπέροχου, ο έρωτάς αυτόν του ωραίου. Ωστόσο, η τρυφερότητα και η βαθιά εκτίμηση προσδίδουν στον τελευταίο μια ορισμένη αξιοπρέπεια και υπεροχή, ενώ η οικειότητα και τα καμώματα εξαίρουν σ’ αυτόν τους χρωματισμούς του ωραίου. Η τραγωδία εγείρει το αίσθημα του υπέροχου, η κωμωδία εγείρει το αίσθημα του ωραίου, Η τραγωδία μάς περιγράφει πράξεις αυτοθυσίας, γενναιότητας και ευορκίας. Η αγάπη εδώ είναι μελαγχολική, τρυφερή και γεμάτη σεβασμό. Η δυστυχία του άλλου γεμίζει την ψυχή του θεατή με συμπάθεια και ευψυχία, και αυτός αναγνωρίζει μέσα στην απαλή συγκίνηση που τον περιβάλλει τη μεγαλοσύνη της δικής του ύπαρξης. Η κωμωδία, αντίθετα, αποτελεί μια διασκεδαστική αναστάτωση, όπου οι επιτήδειοι βρίσκουν τρόπο να ξεγλιστρήσουν και οι ανόητοι πέφτουν θύματα της αδεξιότητάς τους, όπου οι μεν σκαρώνουν φάρσες και οι δε προκαλούν τη θυμηδία, μέσα σε μια απολαυστική σύγχυση.
Η αγάπη εδώ δεν είναι αλγεινή, αλλά ευφρόσυνη και οικεία. Κι εδώ, επίσης, μπορεί να συνδυαστεί, μ’ έναν ορισμένο τρόπο, το ευγενές με το ωραίο. Τα ηθικά παραπτώματα καθαυτά, πριν κριθούν από το Λόγο, φαίνονται να αντλούν ορισμένα χαρακτηριστικά τους από το ωραίο ή το υπέροχο. Ο θυμός ενός ανθρώπου που προκαλεί το φόβο είναι υπέροχος, όπως ο θυμός του Αχιλλέα στην Ιλιάδα. Οι ήρωες του Ομήρου είναι, γενικά, υπέροχοι-τρομεροί, του Βιργιλίου είναι ευγενείς. Μια άδολη και τολμηρή εκδίκηση, που αποβλέπει στην επανόρθωση μιας προσβολής, δεν υπολείπεται σε μεγαλοπρέπεια και, μολονότι άνομη, η εξιστόρησή της προκαλεί ταυτόχρονα τρόμο και απόλαυση. Ο Hanway αφηγείται ότι, όταν οι συνωμότες επιτέθηκαν στη διάρκεια της νύχτας στον ShahNadir στη σκηνή του, κι αυτός σοβαρά πληγωμένος, μετά από απεγνωσμένη αντίσταση, αναφώνησε: «Λυπηθείτε με και όλες οι πράξεις σας θα συγχωρηθούν!», ένας απ’ αυτούς τού αποκρίθηκε, κραδαίνοντας τη σπάθα του: «Δεν αξίζεις τον παραμικρό οίκτο, αφού ούτε εσύ έδειξες ποτέ παρόμοιο στη ζωή σου». Η τόλμη και η αποφασιστικότητα που επιδεικνύει ένας εγκληματίας, καίτοι πολύ επικίνδυνες, μας συγκινούν, όταν αυτός κατορθώνει να προσδώσει στη δοκιμασία του ένα χαρακτήρα ευτολμίας και μεγαθυμίας. Από την άλλη, ένα ευφυές τέχνασμα, ακόμη και όταν ενέχει δόλο, έχει κάτι το εκλεπτυσμένο και χαριτωμένα ερεθιστικό. Η φιλαρέσκεια με την προσήκουσα σημασία της λέξης, δηλαδή η μέριμνα να είναι κανείς ελκυστικός, να γοητεύει, είναι ίσως επίψογη όταν προέρχεται από ένα πρόσωπο που είναι ήδη, κατ’ άλλον τρόπο, ευάρεστο* ωστόσο δεν παΰει να είναι ωραία και συνήθως προτιμότερη από μια σοβαρή και επιτηδευμένη στάση.
Το παρουσιαστικό των ανθρώπων που είναι αρεστοί μέσω της εξωτερικής τους εμφάνισης είναι αντικείμενο πότε του ενός και πότε του άλλου, από τα δύο είδη αισθημάτων. Το μεγάλο ανάστημα εμπνέει κύρος και σεβασμό* το μικρό μάλλον οικειότητα. Αν το μελαχρινό χρώμα και τα μαύρα μάτια συναρτώνται περισσότερο με το υπέροχο, το ξανθό χρώμα και τα γαλάζια μάτια συνδέονται μάλλον με το ωραίο. Το γήρας βρίσκεται σε αρμονία με τις ιδιότητες του υπέροχου, η νεότητα με τις ιδιότητες του ωραίου. Το ίδιο συμβαίνει μ’ όλες τις διαφορετικές καταστάσεις και, σ’ όλες τις σχέσεις που απλά μνημονεύσαμε, δεν υπάρχει τίποτε, μέχρι και τις ενδυματολογικές προτιμήσεις, που να μην επιτρέπει να εισαγάγουμε αυτή τη διάκριση. Ένα σημαίνον πρόσωπο, με ευειδές παράστημα, οφείλει να ντύνεται με απλότητα και μεγαλοπρέπεια. Ο ματαιόσχολος καλλωπισμός με τα κάθε λογής ευτελή μικροκοσμήματα προσιδιάζει στα άσημα πρόσωπα. Οι ηλικιωμένοι επιλέγουν σκουρόχρωμη, ομοιόμορφη περιβολή, οι νέοι ζωηρά, φωτεινά χρώματα. Σε κάθε περίπτωση, έχει σημασία, όταν έχουμε να κάνουμε με ανάλογη κοινωνική θέση και περιουσιακή κατάσταση, ο κληρικός να δείχνει υπερβάλλουσα απλότητα και ο πολιτικός άνδρας περισσή μεγαλοπρέπεια.
Ο αγαπητικός μπορεί να φορέσει ό, τι του αρέσει. Οι άνθρωποι συνδέουν αυτά τα αισθήματα ακόμη και με
τυχαία, εξωτερικά συμβάντα της ζωής. Η καταγωγή και οι To αίσθημα του ωραίου και του υπέροχου, οι τίτλοι ευγενείας προεξοφλούν το σεβασμό. Ο πλούτος, ακόμη και όταν έχει αποκτηθεί με άνομο τρόπο, εκθειάζεται
αφιλοκερδώς, πιθανά γιατί ενέχει τη δυνατότητα μεγαλεπήβολων στόχων. Αλλά η εκτίμηση αυτή μπορεί να βρει αποδέκτη κάποιον κατεργάρη, ο οποίος δεν θα έχει την παραμικρή ιδέα για εκείνο το ευγενές αίσθημα που μπορεί να προσδώσει κάποια αξιοπρέπεια στα πλούτη.
`
*********************************************************
Το υπέροχο ταράσσει, το ωραίο γοητεύει”.
“Το υπέροχο απαιτεί την απλότητα: το ωραίο ανέχεται τον καλλωπισμό”.
“Δεν υπάρχει στο ωραίο τίποτε πιο ενοχλητικό από μια κοπιώδη τέχνη, ούτε τίποτα πιο εκνευριστικό από την επίπονη αναζήτηση της γοητείας”.
“Η ευφυΐα είναι υπέροχη, το ευφυολόγημα είναι ωραίο. Η τόλμη είναι μεγάλη και υπέροχη, η πανουργία είναι ελάσσων αλλά ωραία”.
“Η φιλία έχει κατεξοχήν το χαρακτήρα του υπέροχου, ο έρωτας αυτόν του ωραίου”.
“Η ελληνική και η ρωμαϊκή αρχαιότητα έχουν να παρουσιάσουν ένα αυθεντικό αίσθημα του ωραίου και του υπέροχου, τόσο στην ποίηση, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική, όσο και στη νομοθεσία και τα ήθη της εποχής. Η κυριαρχία των Ρωμαίων αυτοκρατόρων μετέτρεψε αυτή την ωραία και ευγενή απλότητα σε επιδεικτική και επίπλαστη λαμπρότητα… Στη συνέχεια οι Βάρβαροι, αφού εδραίωσαν την παρουσία τους, καθιέρωσαν μια στρεβλή αισθητική αντίληψη που ονομάστηκε γοτθική και η οποία εμπεριείχε από την αρχή την επιτήδευση”.
“Είναι αξιοσημείωτο ότι ο εκφυλισμός της αισθητικής αντίληψης συνοδεύεται πάντοτε από τον εκμαυλισμό των λεπτών αισθημάτων”.
(Immanuel Kant, από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
The post Immanuel Kant, «Παρατηρήσεις πάνω στο αίσθημα του ωραίου και του υπέροχου» (Μετάφραση: Χάρης Τασάκος), εκδ. Printa, Αθήνα 2001 appeared first on Ποιείν.