Το μικρό νησί της Μάλτας στο μέσον της Μεσογείου, ακριβώς νότια της Σικελίας και βόρεια της Λιβύης, είναι φυσικό λόγω της γεωγραφικής του θέσης να συγκεντρώνει επιρροές. Με έκταση μόλις 316 τετραγωνικά χιλιόμετρα και 475.000 κατοίκους, κατοικείται σχεδόν από το 5200 π. Χ. Τα μεγαλιθικά κτίσματα μαρτυρούν έναν αναπτυγμένο προϊστορικό νεολιθικό πολιτισμό. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κατακτήσει τη χώρα ήδη από το 1000 π. Χ. χρησιμοποιώντας την ως ορμητήριο για τις εμπορικές τους συναλλαγές στη Μεσόγειο.
Η απαρχή της λογοτεχνίας ωστόσο τοποθετείται γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο ρομαντισμός, και ειδικότερα το ιταλικό Risorgimento, αφήνουν το αποτύπωμά τους στο νησί. Στη συνέχεια επηρεάζεται από τη γενιά της αμφισβήτησης (δεκαετία του ΄60) και τον μοντερνισμό. Με τις δυνατότητες ωστόσο της ψηφιακής τεχνολογίας από το 1990 και μετά, το νησί της Μάλτας κατάφερε να διαδώσει την κουλτούρα του. Σε αυτό συνέβαλε και η ένταξη της χώρας στην ΕΕ, εφόσον Μαλτέζοι συγγραφείς μεταφράστηκαν εντός – και αργότερα εκτός – της επικράτειάς της.
Οι εκδόσεις «Βακχικόν» κυκλοφόρησαν πρόσφατα την Ανθολογία των νέων Μαλτέζων ποιητών στα ελληνικά. Η σειρά ανθολογιών που εκδίδουν εδώ και καιρό με νέους σε ηλικία ποιητές από διάφορες χώρες της Ευρώπης φέρνουν τους Έλληνες σε επαφή με την πρωτοπορία του Ευρωπαϊκού πνεύματος (οι ανθολογούμενοι πειραματίζονται στη γραφή και βρίσκονται σε εξέλιξη). Παράλληλα, δίνουν τη δυνατότητα σε γλώσσες μικρές, που μιλιούνται από λίγους ανθρώπους, να ακουστούν, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό σε έναν γόνιμο πολιτισμικό συγκρητισμό.
`
Η Ανθολογία των Νέων Μαλτέζων ποιητών είναι δίγλωσση, όπως άλλωστε και οι υπόλοιπες. Η μετάφραση είναι της Στέργιας Κάββαλου. Η ανθολόγηση και το κατατοπιστικό προλογικό σημείωμα έγινε από τον Μανουέλ Μιφσούντ, καθηγητή της Μαλτέζικης Λογοτεχνίας και Λογοτεχνικής θεωρίας στο Πανεπιστήμιο της Μάλτας.
Οι ποιητές που ανθολογούνται είναι οι: Κλίφτον Ατζοπάρντι, Ελίζαμπεθ Γκρεκ, Λιάνε Ελούλ, Γκλεν Καλέια, Μίριαμ Καλέια, Νόρμπερτ Μπουτζέια και Καρλ Σέμπρι[i], με τους Κλίφτον Ατζοπάρντι, Ελίζαμπεθ Γκρεκ και Καρλ Σέμπρι να ζουν πλέον στο εξωτερικό. Η έκδοση υποστηρίχθηκε από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου της Μάλτας.
Μεγάλη ώθηση στην ποίηση της Μάλτας – μας πληροφορεί ο καθηγητής Μιφσούντ στον πρόλογό του – έδωσε η ίδρυση το 1998 του πολιτισμικού οργανισμού Inizjamed με στόχο την προώθηση και γνωριμία των πολιτισμών της Μεσογείου. Η χώρα έχει ούτως ή άλλως παράδοση μεσογειακή. Ο οργανισμός ωστόσο την έφερε σε επαφή με την άγνωστη για εκείνη έως τότε – παρά τη γεωγραφική εγγύτητα – κουλτούρα της Βόρειας Αφρικής. Τα ποιήματα της συλλογής μπορεί να είναι γεμάτα χρώματα, ήχους και μυρωδιές της Μεσογείου, εκπέμπουν όμως τον αέρα μιας κοινωνίας κοσμοπολίτικης, που ενσωματώνει στοιχεία παγκόσμια. Οι ανθολογούμενοι ποιητές εξάλλου ταξιδεύουν και ζουν την εποχή τους, μια εποχή που μετασχηματίζεται διαρκώς και επικοινωνεί.
Η πνευματικότητα και η εσωτερικότητα των ποιημάτων της Ανθολογίας κερδίζει αμέσως τον αναγνώστη. Το επικοινωνιακό κύκλωμα που τίθεται σε λειτουργία παράγει έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Οι ποιητές επαναπροσδιορίζουν αξίες που απειλούνται μέσα στον σημερινό κόσμο της σύγχυσης και της ελευθεριότητας που χαρακτηρίζεται από απώλεια οραμάτων. Ο έρωτας αποτελεί κεντρικό θέμα. Το ίδιο και η ζωή με τη θάλασσα. Αστική τοπογραφία, αλλά και φύση, ανοιχτοί χώροι. Λυρισμός, μελαγχολία, αλλά και σαρκασμός.
Άλλη μια νύχτα
Άλλη μια νύχτα χωρίς εσένα
Πού είσαι;
Βγήκα στους στριφογυριστούς δρόμους
κάτω από τη λάμψη των φανοστατών
και τα βλέμματα των αγαλμάτων
στις εσοχές σκοτεινών γωνιών
κάτω από τα ελπιδοφόρα αστέρια
και τα λουλούδια που ανθίζουν
αναζητώντας μιαν ανάσα σου.
Μίλησα στον άνεμο
του έδωσα το όνομά σου
το τύλιξα σε ένα κομμάτι χαρτί που πέταξε
προς το φεγγάρι.
Μίλησα στη βροχή
Άρπαξε τα δάκρυά μου και τα έκρυψε.
Αναρωτιέμαι, άραγε βράχηκες και εσύ
από τη νεροποντή;
(Καρλ Σέμπρι)
Ποίηση σωματική κυρίως, με θέμα τις αισθήσεις, τον ήλιο, τη μεσογειακή πανίδα και χλωρίδα, τη μαγειρική. Αλλά και ποίηση κοινωνική, για τις μικρές καθημερινές χαρές και λύπες, την αρρώστια, το θάνατο, τη θέση της γυναίκας. Το παιχνίδι που στήνεται με τις λέξεις διεισδυτικό, σχεδόν ερωτικό.
Φθινόπωρο
Ένα – ένα
τα χλομά ροδοπέταλα που
από το δέντρο του απέναντι δρόμου
αλλάζουν θέση με μια ριπή του ανέμου
εύθραυστα όσο οι μέρες
που σου έμειναν να μετράς.
Τα μαζεύω στην ποδιά μου
τα συλλέγω σαν ενθύμια
της μυρωδιάς σου,
όμως ο άνεμος αγωνίζεται,
ο άνεμος είναι δυνατότερος από εμένα και
ένα
ένα
τα χλομά ροδοπέταλα γλιστρούν
μέσα από τα δάχτυλά μου.
(Ελίζαμπεθ Γκρεκ)
Σε έναν κόσμο θρυμματισμένο, όπου οι μεγάλες αφηγήσεις απουσιάζουν – όπως επεσήμανε ο Λυοτάρ – η ποίηση των νέων Μαλτέζων ποιητών παρουσιάζει, όπως είναι φυσικό, στοιχεία υποκειμενικού πεσιμισμού. Διάστικτα από πληγές και απογοητεύσεις τα ποιήματα των περισσοτέρων ποιητών αποκαλύπτουν όχι τροβαδούρους, αλλά μαχητές που αγωνίζονται να διασώσουν ιδέες και αξίες· νοσταλγούς που μιλούν για τα κατεξοχήν ηθικά ζητήματα και τις ψυχολογικές μεταλλαγές που σημειώθηκαν· για την ερημιά των μεγαλουπόλεων, τη μοναξιά, την κενότητα, τις σχέσεις που έχουν χαθεί, τις πολλαπλές ταυτότητες, τις αξίες που μεταβάλλονται. Οι τόνοι δραματικοί, οργισμένοι, σαρκαστικοί, ειρωνικοί.
Στο δρόμο για το σπίτι
9 μ.μ.
Άλντο Μόρο[ii].
Πότε – πότε
ο ουρανός φλέγεται
από βροντερούς σπασμούς,
στον ρυθμό
ενός στροβοσκοπίου σε αργή κατάσταση λειτουργίας.
Από το στερεοφωνικό,
μουσική: εκλεπτυσμένη και υπνωτική
αναστέλλει τον ύπνο
σε ένα φουτουριστικό ταξίδι
με τα μπλουζ από το Μπλέιντ Ράνερ[iii].
Το χέρι μου τυλίγεται
γύρω από το τιμόνι, σφίγγοντάς το.
Από το παρμπρίζ,
κόκκινα μάτια αστράφτουν
στη λαμπρή σκοτεινιά του δρόμου.
Ορδές από μηχανικές γάτες
με κοιτάζουν
με βλέμμα κενό,
ατάραχο.
(Κλίφτον Ατζοπάρντι)
Η ανήσυχη πολιτική πραγματικότητα οδηγεί παράλληλα σε μια ποίηση πολιτική. Φόντο πολλών συνθέσεων η Συρία, η Παλαιστίνη, οι πρόσφυγες, η Μεσογειακή θάλασσα που έγινε τόπος θανάτου, αλλά και η περιβαλλοντική μόλυνση. Η ματιά φυσικά δεν είναι ευφρόσυνη. Ποιήματα κυρίως αφηγηματικά που έχουν ως χαρακτηριστικό τους τον γυμνό ρεαλισμό και την κριτική διάθεση. Χρησιμοποιούν την αναφορική λειτουργία της γλώσσας και το απλό καθημερινό λεξιλόγιο. Ο λόγος τους έτσι μετατρέπεται σε διαμαρτυρία που έρχεται να καταγγείλει όσους κινούν τα νήματα των πολέμων και δημιουργούν τα τραγικά αδιέξοδα στην ανθρωπότητα. Τα πρόσωπα (το εγώ, το εσύ και το εμείς) εναλλάσσονται, για να αποδώσουν παραστατικότερα τις σχέσεις και τους προβληματισμούς του ανθρώπου.
Οδυνηρά βιωματική η ποίηση των Μαλτέζων ποιητών, με ποιήματα που μοιάζουν ντοκουμέντα και κρύβουν έντονο ανθρωπισμό. Οι λιτές περιγραφές του σκηνικού χώρου και οι παραστατικές εικόνες αποδίδουν τη δραματικότητα των καταστάσεων.
Jenin 3
Δεν είναι δικό σου λάθος, Σαμίρ
που ο κόσμος είναι τόσο σκληρός.
Δεν είναι δικό σου λάθος, Σαμίρ
που δε βρίσκεις αγάπη σε αυτόν τον κόσμο.
Δεν είναι δικό σου λάθος, Σαμίρ
που οι στρατιώτες έχουν στο στόχαστρο τη γενέτειρά σου.
Δεν είναι δικό σου λάθος, Σαμίρ,
που το σπίτι σου χάθηκε.
Αρματωμένα φορτηγά πατούν βαριά
πάνω από τα απομεινάρια της μητέρας σου
και η Φατιμά η γειτόνισσά σου θρηνεί στον δρόμο.
Μέσα στο σκοτάδι, η αδελφή σου στριμώχνεται κάτω από το τραπέζι
και ο φίλος σου κείτεται μπρούμυτα με τα μάτια κλειστά.
Όμως δεν είναι δικό σου λάθος, Σαμίρ
που απόψε το φεγγάρι πήγε να κρυφτεί.
Κοιμήσου τώρα, Σαμίρ, κοιμήσου λίγο.
(Καρλ Σέμπρι)
Οι ποιητές δείχνουν αμήχανοι, με τη στυφή γεύση της έκπτωσης και της αλλοίωσης στα χείλη. Το βλέμμα τους οξύ. Η διάθεση δηκτική, σαν να λιθοβολούν τη γυμνή αλήθεια. Επαναλήψεις και έντονες αντιθέσεις. Εναλλαγή του εξομολογητικού τόνου με τη διαλογική διάθεση. Θεματική καθαρότητα και νοηματική σαφήνεια.
[…] ένα μαύρο μωρό Χριστός που πετάξαμε τα Χριστούγεννα (Leanne Ellul).
[…] η χώρα σε κατάσταση λύπησης (Miriam Calleja).
[…] όλες οι γεύσεις σου είναι φεστιβαλικές (Leanne Ellul).
[…] τα βαμμένα με Gucci eyeliner μάτια σου πολύ απασχολημένα για να συναντήσουν τα δικά μου. Η καρδιά είναι πια αδειανή (Norbert Bugeja).
[…] ζητούν να σιδερώσουν κάθε τσάκιση, να ράψουν τα δάκρυα στη Μεσόγειο (Elizabeth Grech).
[…] ένα μωσαϊκό από άδειες εκκλησίες, τα παιδιά τρώνε παγωτά στις σκοτεινές γωνίες, τους αναμμένους προμαχώνες, τα αμαρτωλά μέρη[…] Ξέρω μία Παλαιστίνια που επισκέπτεται τον τάφο του γιου της κάθε μέρα. […] Κάθε κραυγή μαχαιριά, κάθε αγκαλιά προδοσία […] Στο Τσερνομπίλ, ο θάνατος πλένεται τραγουδώντας τη λιτανεία 40.000 ονομάτων που κάποτε είδαν τις φλόγες από τη γέφυρα στο χωριό (Karl Schembri).
Ιδιαίτερα σκωπτική η ποίηση του Karl Schembri (:«Η Μαλτέζικη Festa», «Ο Μαλτέζικος γάμος», «Ο Μαλτέζικος τουρισμός»), ποιητή και δημοσιογράφου, πολίτη του κόσμου.
Η Ανθολογία των Νέων Μαλτέζων ποιητών πλημμυρίζει απόλυτα την ψυχή. Ο άνθρωπος επιθυμεί να δει τη ζωή «ενωμένη με την ιδέα του κάλλους». «Το ωραίο συλλαμβάνεται ως εσωτερική μακαριότητα, ως δυναμική ηρεμία και πληρότητα» (Καπετανάκης), ως ενότητα και συμμετρία. Η Ανθολογία των Νέων Μαλτέζων ποιητών προσφέρει αυτή την ωραιότητα, εφόσον ενσωματώνει τη ζώσα αλήθεια των καιρών. Και την προσφέρει μέσω του ποιητικού λόγου. Ο άνθρωπος «δεν είναι παρά μια αφή. Αγγίζει με τα μάτια, με τα χέρια, με το κορμί του ολάκερο, μ΄ ολάκερη την ψυχή του, με τον λόγο, που ΄ναι κι αυτός έν΄ άγγιγμα» (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[i] Clifton Azzopardi, Elizabeth Grech, Leanne Ellul, Glen Calleja, Miriam Calleja, Norbert Bugeja, Karl Schembri.
[ii] Δρόμος στη νότια πλευρά του νησιού, με πολλή κίνηση.
[iii] Κομμάτι από το σάουντρακ του Μπλέιντ Ράνερ, σε σύνθεση του Vangelis, συνθέτη ηλεκτρονικής μουσικής.
The post «Σύγχρονες τάσεις στην ποίηση της Μάλτας» (γράφει η Λίλια Τσουβά) appeared first on Ποιείν.