ΔΙΗΓΩΝΤΑΣ ΤΗ ΠΟΙΗΣΗ
Ανάμνηση της Έλενα Σαλίμπρα
Όπως νομίζω έχει συμβεί με πάρα πολλούς φοιτητές των μαθημάτων επί πτυχίω Φιλολογίας, Επικοινωνίας και Διδασκαλίας του Θεάματος στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, η συνάντηση μου με την Έλενα Σαλίμπρα υπήρξε προ πάντων μια συνάντηση με την ποίηση. Και πριν απ’ όλα μια συνάντηση με τους στίχους και τα βιβλία των ποιητών που αποτελούσαν το αντικείμενο των μαθημάτων της, αλλά επίσης και μια συνάντηση με τους ίδιους τους ποιητές προσωπικά τους οποίους εκείνη προσκαλούσε στο μάθημα ώστε οι φοιτητές να έχουν τη δυνατότητα να τους ακούνε και να συνομιλούν μαζί τους.
Και φυσικά η συνάντηση με την Έλενα Σαλίμπρα υπήρξε – μολονότι η ίδια μες στην αίθουσα ήταν πάντα άκρως διακριτική - μια συνάντηση και με τη δική της ποίηση, με την ποίηση που εκείνη έγραφε και με τις συλλογές που βλάσταιναν ένα χρόνο μετά τον άλλο.
Μας άρεζε να την βλέπουμε να έρχεται με ένα από εκείνα τα τετράδια της γεμάτα σημειώσεις, μας άρεζε να την βλέπουμε με πόσο συμμετοχικό ενθουσιασμό μας εξηγούσε τα θέματα, όπως και μας ξάφνιαζε η προσοχή και η αυστηρότητα με τις οποίες διάβαζε και έκρινε τα σεμινάρια μας ένα καυτερό Ιούνη στη Πίζα.
Η Έλενα Σαλίμπρα μας εξέπλησσε όχι μόνο γιατί ήταν μια ένθερμη διδασκάλισσα, μια ποιήτρια τόσο γλαφυρή και ώριμη, αλλά ιδιαιτέρως και προπαντός γιατί ήταν μια λεπτότατη αναγνώστρια. Ήξερε πώς να ερευνήσει τους στίχους, τις στροφές, τις συλλογές διατηρώντας άθικτο το θαύμα της ποίησης. Ήξερε πώς να αναγνωρίζει υα γεμίσματα και τα κενά της γραφής, να φωτίζει τις ορμές, τις σιωπές, τους αντίλαλους. Διέθετε την ακρίβεια του κριτικού, αλλά και σαφέστατα το αυτί του ποιητή.
Θυμάμαι την αγάπη της για τις ατάκες σε δακτυλικό ρυθμό και τις προπαροξύτονες λέξεις, ικανές να υποδείξουν μια βραδύτητα και αιώρηση, την επιμονή της για το σημασιολογικό βάρος και συνάμα για την μουσικότητα κάθε λέξης, κάθε κλίσης, συλλαβής, τομής. Θυμάμαι ακόμη την προσοχή της για την εσωτερική πνοή του στίχου και του ποιήματος, για τον ρυθμό αλλά και για τις «αρρυθμίες», όπως είχε μάθει – νομίζω – μέσα στη μακροχρόνια συναναστροφή με έναν πολύ αγαπημένο της ποιητή, τον Αττίλιο Μπερτολούτσι.
Σκέφτομαι πως σαν ποιήτρια που ήταν, θα πρέπει να έχει παλέψει πολύ με το ενστικτώδες αυτί της, με την άκρα ευαισθησία της, καρπούς ενός χαρίσματος μεν, αλλά και χρόνων αυστηρών σπουδών. Έτσι, είναι ακριβώς ετούτη η ένταση – η οποία διακρίνω να υφέρπει κάτω απ’ την επιφάνεια των στίχων της – που αποτελεί και μια από τις πλέον αναγνωρίσιμες μορφές της γοητείας που προκαλεί ο ποιητικός της λόγος.
Με την Έλενα Σαλίμπρα επιτέλους έμπαινε στην ακαδημαϊκή διαδρομή μας – και παραδόξως ήταν σχεδόν η πρώτη φορά – η μοντέρνα και σύγχρονη ποίηση σε όλη της την περιπλοκότητα, την ιδιαίτερη σημασία μιας πρωτόγνωρης και νέας γλωσσολογικής δομής. Ως και εκείνοι οι ποιητές που εμείς νομίζαμε ότι είχαμε γνωρίσει ήδη από το Λύκειο (ο Ντ’ Αννούντσιο, ο Πάσκολι, ο Καρντούτσι) εμφανιζόντουσαν με ένα νέο, διαφορετικό φως. Ναι, γιατί η ανάγνωση της Έλενα Σαλίμπρα, προσεκτική και σκόπιμη, μας άνοιγε νέους ορίζοντες ώστε να αναδύονται όλες οι άλλες φωνές που υπήρχαν μέσα στη φωνή του ποιητή: οι φωνές των ποιητών του παρελθόντος, βέβαια, αλλά και οι προαισθήσεις των φωνών που έμελλαν να έρθουν, και οι μεσολαβήσεις διαφορετικών κωδίκων και γλωσσών όπως εκείνες του θεάτρου, του μελοδράματος, της απλής φλυαρίας ή του θορύβου της καθημερινότητας.
Η Έλενα Σαλίμπρα είχε την μοναδική ικανότητα να διανοίγει δρόμους και πίστες έρευνας. Μετά από μια συνομιλία μαζί της έφευγες, σχεδόν αναπόφευκτα, με χίλιες ιδέες στο μυαλό, ερωτήσεις, ερωτηματικά, ενίοτε και υπερβολικά πολλές. Πόσες φορές συνέστησε τη προσοχή μου σε πτώσεις, σε κενά και σε γεμίσματα των κειμένων, στην οπτική μετρική, στη θεατροποίηση του ποιητικού κειμένου. Πόσες φορές μου έδωσε συμβουλές για κείμενα που προς στιγμήν μου προκαλούσαν αμηχανία (μου φαινόντουσαν μακριά από ό, τι εγώ η ίδια επεξεργαζόμουν) και τα οποία όμως, αναπόφευκτα, μου προμήθευαν πολύτιμες ιδέες και εργαλεία εργασίας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Έλενα Σαλίμπρα υπήρξε μια πολύ αγαπημένη καθηγήτρια. Και θεωρώ πως το πλέον πειστικό της χάρισμα ήταν ακριβώς εκείνο το βαθύ πάθος της για το αντικείμενο της διδασκαλίας της και μαζί ο υπερθετικός βαθμός κριτικού ελέγχου. Και όχι μόνο. Με εντυπωσίαζε πάντα εκείνη η στάση της μεγάλου ανοίγματος και ο βαθύς σεβασμός της προς το πρόσωπο του φοιτητή, και σαν άτομο, βεβαίως, αλλά και ως κατηγορία. Ήξερε και κατανοούσε εκείνο που όλοι οι καλοί καθηγητές γνωρίζουν: ότι ο φοιτητής έχει ανάγκη να μάθει και ότι ο ίδιος ο καθηγητής μαθαίνει από τους μαθητές του.
Πιστεύω πως εν τέλει για την Έλενα Σαλίμπρα ο ποιητής είναι πριν απ’ όλα ένας αναγνώστης. Την φαντάζομαι να είναι πολύ αυστηρή με την ποίησή της, αν και, τελευταία, και ενώ η γραφή της γινόταν όλο και περισσότερο προσεκτική εν σχέση με την καθημερινότητα, άρχισα να την ακούω να λέει ότι το να γράφει την διασκέδαζε, όπως π.χ. για το Συνταγολόγιο της μας εξηγούσε πως είχε νιώσει πολλή χαρά γράφοντας εκείνους τους «μαγειρικούς στίχους» και πως είχε μείνει σχεδόν έκπληκτη όταν κριτική και αναγνώστες είχαν εκφράσει την εκτίμησή τους γι’ αυτούς.
Τελικά, για την Έλενα Σαλίμπρα η ποίηση πήγαζε μετά από έναν πραγματικά ουσιαστικό έλεγχο και συγκεκριμένη απόκτηση των αναγκαίων εκφραστικών μέσων: εν ολίγοις, ήταν η έκφραση ενός υψηλού και κλασικού ιδεώδους γραφής!
( Άννα Κέλλα)
ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ
2.2.2000
δυο…ένα συν ένα…χίλια συν χίλια
σπίθες ενός χρόνου μες στο νου στριμωγμένου
υπέδαφος κάθε στρώματος μιας ιστορίας του μέλλοντος
μια μεγάλη σύγχυση από αρμονίες
ανοίγει το κύκλο στο σταθερό αριθμό
μπορείς στη μέση της παρτίδας να πειραματιστείς
το επιδέξιο παιχνίδι της ζωής – όπως ο γεωμέτρης
τελείως αφοσιωμένος στο μέτρημα του κύκλου… εκείνη η αρχή…
μια ξαφνική φωτοβολία – ένα άλλο τέρμα
μητέρα
Συστρέφεται στο δικό σου κόλπο (μητέρα)
να βρει τη συνηθισμένη θέση
- προγονικό όνειρο
ηρεμεί αργά
πάλλεται και ξεδιπλώνεται
στην τελική έκπληξη –
μη φύγεις (μητέρα)
εκείνο το απαλό πράγμα
αν βολεύεται με κόπο
σε κείνο το κοίλο
αν δεν έχει πάχος
αν κυκλικά κινείται
στη κοιλότητα (εκτός ορίου)
αν κρύβεται στο πλάτεμα
της τζαμαρίας στη θάλασσα
μητέρα πάλι τον τρόπο βρες
για να μη ξεφεύγεις στη
ροή του νερού
ώρα εικοσιένα της 21ης ένα μηδέν ένα
με κόκκινο φως χρωματίζεται το βράδυ
το χειμώνα όταν η έκλειψη της σελήνης
ετοιμάζει τις καρδιές για μια νύχτα
άυπνη – έπειτα το πρωινό λυκόφως
φωτίζει τη στρεβλή σειρά πορτοκαλιών
εκεί που ο κύκλος δεν περικλείει τα χνάρια
εκείνου που δεν υπάρχει πια – η απουσία όμως
βασανιστικά μακραίνει τη καμπή των ημερών
που ‘ρχονται μέσα σ’ έναν αυγινό ουρανό
εάν στη γωνιά της χαρουπιάς τη σκιερή
δεν αναπαύεσαι υπομονετικά εσύ
sorry, σε ακούω
sorry, σε ακούω
μου λες καλημέρα slowly
μες στο θόρυβο του τραμ.
το Μιλάνο βιαστικά το πρωί
σκορπίζει στα σταυροδρόμια τα ανθρώπινα ρεύματα.
αν νιώθεις μια αδιαθεσία ξετυλίγεις
την βιο-ιδέα σου στο τετράγωνο – στον κύβο
του παγιδευμένου ουρανού
το παγκάκι χρειάζεται βάψιμο
το παγκάκι χρειάζεται φρέσκο βάψιμο
για να λάμψει ξανά στον ήλιο
της θερινής μας συμφωνίας
(πατέρας και γιος στριμώχνονται για να μιλήσουν
με τη φλόγα των συλλογισμών στο στήθος)
επιστρέφουν οι φόβοι ενός νέου έτους
που θα δαπανηθεί
χωρίς πια αναιρέσεις
σου ζητώ να μείνεις με τη
βεατρίκη σου στο κήπο του σπιτιού
το νέο DNA
προσπαθώ να καταφέρω μια συνάντηση
αστέρων εκεί που είναι πιο ψηλός ο ουρανός –
στο ζενίθ βρίσκω το σημείο που εσύ είσαι
και ανάμεσα σε στίγματα και όνειρα ισορροπείς – με συμφέρουσες
παραλήψεις – με θαμπώνουν (ρίγος)
τα φλας και οι λάμψεις όταν
αστραπιαίο ισταντανέ με αιφνιδιάζει
η ιδέα του νέου σου DNA
σε εξέλιξη
- ατελές πρωτόκολλο με σκοπούς
- προοπτικά ευκρινείς
- που η ομάδα εκθέτει λεπτομερώς σε ένα-δυο σημεία…
εάν μπερδεύομαι με σένα ενζύμων σταγόνες
με πληρούν
…δραπετεύοντας απ’ την άλλη γη
δραπετεύοντας απ‘ την άλλη γη το μαρτύριο
της Ορτυγίας βολεύεται
στη γωνία
στο ημίφως της αίθουσας όπου ίχνος
δεν έμεινε ενός έρωτα
πίσω από τις μεταμέλειες
του ζωγράφου. εάν εσύ απαλύνεις
πάνω στο περσικό χαλί τα μπερδέματα
των αισθήσεων ένα απόγευμα
του πρώτου καλοκαιριού
είσαι στο τρίγωνο της μνήμης
ή είναι ένα μείγμα χρωμάτων εκείνο το εγώ
και το εσύ ασαφείς μέσα σε νέες διαθέσεις…
1.
φούντωσε μια φλόγα και το μαρτύριο της Ορτυγίας1
φθείρει εμένα και εσένα στις μέρες της μάχης
χωρισμένους – τώρα πάνω στα βράχια βγάζω
το πλεκτό των αναμνήσεων αν μου ζητάς
ένα abstract των δικών σου συγκινήσεων
στο κατώφλι του πάρκου
μέσα στις καλαμιές τους αμυγδαλιώνες και τη θάλασσα –
2.
ένα κλικ δυο ένα γκρο πλαν ένα μακρινό
πεδίο ανακατεμένα με φύκια στη διάβαση
ανάμεσα σε πέτρες και άμμο για εμάς ακόμη μιλάμε
για κάποιο ενδεχόμενο μέλλον χωμένο
από μια χαραμάδα στο χρόνο που μας μένει
εκείνα τα σπιτάκια απ’ το ‘60 όλα
παράνομα κατά το ήμισυ χαρισμένα
προετοιμάζονται για τη καταιγίδα του Αυγούστου
κάπως προκαταβολικά
3.
αυγές και νύχτες μεταβάλλονται για μας στο λιμάνι
όπου πανιά και άνεμος και ταραγμένα κύματα
βλέπουν το μυστήριο της Ορτυγίας
να περιστρέφεται αργά το πρωί όταν
εκείνο το καράβι των πειρατών
μας σταματά πάνω στο πιο ωραίο – ποιοι είστε πού
πηγαίνετε. δε ξέρετε πως ο βυθός
των θαλασσών μας προστατεύεται. αφήστε
την άδεια οδήγησης μέσα στο δίχτυ. μην αφεθείτε
να σας γοητεύσουν οι σειρήνες στο φάρο ή το κόκκινο
κέλυφος των θηλυκών αχινών
πέρασε κιόλας το νιούτσικο φεγγάρι –; εκείνες
οι ακρινές ακτές πρέπει να ξανασχεδιαστούν
αρχίζοντας απ’ τη θάλασσα αλλά το χρώμα
λίγο διαρκεί στο πινέλο κι ίσως
μεγαλώνει η υπόστασή μας
εκεί που τι ακροτήρι Μούρρο ντι Πόρκο εκτίνεται
ανάποδα και ο ζωγράφος φυγάς ξύνει
ονόματα πλάνες λαβύρινθους δρόμους
απ’ τον πίνακα μόνο χέρια και ρυτίδες ενός
προσώπου αραβο-νορμανδού σε αμηχανία μες στο φως
του κόσμου που άλλαξε πρόσωπο.
4.
αναλογίζεσαι εκείνη τη τάξη τέλη ‘40
χαρισματική με κείνο το βλέμμα σου
γλυκό και σταθερό όπου γαντζώνομαι όταν
η τελευταία πέτρα προς εμένα ολόκληρη γέρνει
και δύναμη πια δεν μου απομένει και αναζητώ
τα ίχνη του μυστηρίου της Ορτυγίας.
…και δικό μου
σκοτεινό το βράδυ μας αιφνιδιάζει πάλι
κολλημένους στον πίνακα που διηγείται
το μαρτύριο της Ορτυγίας.
είσαι εδώ με κοιτάζεις με θέλγεις
μετά το λουτρό σου μεταξύ του Εύνου2
και της Λήθης. μετά με ξεχνάς μες στο συρτάρι
της ντουλάπας στη θάλασσα σαν ένα όνειρο
ληγμένο. τακτοποιώντας εκείνους τους ωραίους στίχους
συλλογίζομαι τώρα της σάρκας μου
τα όρια μες τους λόφους των Κλίμιτι3
αναζητώ τον καινούριο έρωτα για να ετοιμάσω
μια ζύμη με τους ιδρώτες
λάδια που λεκιάζουν
το μυστήριο της Ορτυγίας. ξαπλώσου με τα χέρια
σηκωμένα παράθυρο ξηλωμένο
στα σύνορα του φωτός τα δάχτυλα εξομοίωσε
με το πρόσωπο εξαγνισμένο γίνε δικό μου
παρήγορο μαρτύριο
Σημειώσεις
1) Ορτυγία, ιταλ. Ορτίτζια, μια πόλη (στο ομώνυμο νησί) της αρχαίας πεντάπολης των Συρακουσών. Το μαρτύριο της Ορτυγίας είναι ο φανταστικός τίτλος που η ποιήτρια έδωσε σε έναν οικογενειακό πίνακα αγνώστου ζωγράφου που παριστάνει το μαρτύριο του Αγίου Έλμο, όπως επίσης φανταστικά η ίδια ποιήτρια θεωρεί ζωγράφο του πίνακα τον Καραβάτζιο (βλ. «ο ζωγράφος φυγάς», σχετικά με τον Καραβάτζιο φυγά από τη Νάπολι και κυνηγημένο για έναν άνθρωπο που είχε σκοτώσει.
2) Εύνους: φανταστικό όνομα ποταμιού που ο Δάντης επινόησε και τοποθετεί στην 28η ραψωδία της Κωμωδίας μαζί με τη Λήθη, ένα από τα ποτάμια του Άδη.
3) Κλίμιτι: σειρά λόφων βόρειο-δυτικά των Συρακουσών στην ανατολική Σικελία.
ashid
στο έμπα του φωτός και της σκιάς
στη μουσουλμανική πόλη ακούς
το άσμα. αίφνης ένα όνομα
σε κυριεύει στις πέτρες
του θαλάσσιου νεκροταφείου
πάνω στο λόφο σκαρφαλωμένου.
- γιατί με κοιτάς αρπακτικέ ashid
- απ’ το βουβό πανωφόρι -
αν η φωνή μπερδεύεται μες στους σπασμένους
κίονες της βασιλικής πλατείας – ashid –
συνέλαβε τον ήχο της κάνε την ένα μοιρολόι
απογύμνωσε την έννοια της για κείνον που μένει
για να ξαποστάσει στο παγκάκι δίπλα.
στη χρυσή πύλη. τώρα κι εσύ
ικανοποιείσαι απ’ τις γυναίκες ξαπλωμένες στον ήλιο.
όχι δεν είναι ένα καρναβάλι εδώ το πήγαινε-
έλα των φορτωμένων αμαξιών
με μπαχαρικά και των θαυματοποιών
με τις κόμπρες στο λαιμό. η σιέστα στη ταράτσα
παρατείνεται περισσότερο – πολύ γλυκό το
τσάι με μέντα το δάχτυλο της νύφης σου μένει στο λαιμό
όπως η σουμάδα –
εκείνη τη κίνηση
τα πάντα μετατοπισμένα ένα ελάχιστο
μέσα στους στίχους μου
ένα χρόνο μια έννοια έναν τόπο
[μια συλλαβή έναν τόνο] γράφος
εκείνης της κίνησης – εδώ είσαι –
κύκλος ημικύκλιο έλλειψη
- η μετατόπιση
κλίση
λέξεων προς το κέντρο
και στα πλαϊνά διαστήματα ένα κενό
ωσάν ένα τίποτα στο νερό
ιστοριούλα επτά
το αστέρι του βυθού που ακούμπησε
η ψαράς στην άκρη της βάρκας
ζητά τη σωστή τοποθέτηση όπως
το καθετί στο χώρο του.
και η σκιά σου που με συνοδεύει
ψάχνει μια κόγχη εκεί στη πρύμνη.
δεν ξέρω όμως εάν το χέρι που μου αγγίζει
τον ώμο είναι εκείνο το ίδιο που κάποτε
μου ανατρίχιαζε την επιδερμίδα όταν
το μεταξύ μας διάστημα δεν ήταν ακόμη δικό μας.
ένα κολιμπρί
…όπως ένα πλοιάριο
αραγμένο στην ακρογιαλιά
περιμένω για να προλάβω τον στολίσκο…
στη μέση της νύχτας είμαι
σ’ ένα τούνελ στη διάβαση
για να προχωρήσω πέρα απ’ την ακτή…
κι η αναπνοή σταματά
και καίγεται ο λαιμός
τα μάτια δε βλέπουν
κι είναι άχρηστα τα γυαλιά
και είναι αναίσθητα τα δάχτυλα
ακούω κάτι σα να κελαηδά
ή ένα κολιμπρί που σωπαίνει.
ο βήχας με τσακίζει.
μες στο δωμάτιο τριγυρνάς
μισοξύπνιος. ανοίγεις
τη γρίλια του παραθυρόφυλλου.
μαζί περιμένουμε
την αντανάκλαση του πρώτου φωτός
στη τέμπερα πάνω στο προσκέφαλο.
σιωπή τριγύρω
μόνο ένα κολιμπρί που τραγουδά…
ημέρα 3
αργοπορούν τα όνειρα στο κατώφλι
του ύπνου, το όνειρο ένα φοβάται μήπως χαθεί
μέσα στα λοξά μονοπάτια που κάποτε
διάβηκα. η γεύση αμυγδάλων
και κανέλας ανακατεύεται με τη στυφή
μυρουδιά φυκιών στην παραλία που εξέχει
πιο νότια εκεί που το ποτάμι των παπύρων
ξαπλώνει στη θάλασσα…
κάνει κρύο…
…τα χέρια συσπώνται
για να ζεσταθούν. την ίδια ώρα
επιστρέφει το όνειρο δυο. μένει ακίνητο έξω απ’ το προθάλαμο.
στενή είναι η πύλη όπως
η συνήθης τρύπα της βελόνας με τη καμήλα.
ξάφνου ακολουθεί τη φεγγαρίσια αχτίδα
πέρα απ’ το μικρό καταρράκτη στο τέρμα του καναλιού
ξεγλιστράει κάτω απ’ τον επισφαλή
φλοιό του πάγου. το όνειρο τρία στέκεται
στην άκρη πάνω στο μαξιλάρι
κατασκοπεύει κάθε σημάδι μου.
εκείνα τα οικεία πρόσωπα ξεθωριασμένα
μες στο σκοτάδι γύρω του τριγυρνούν…
μια παγωμένη πνοή ανέβηκε
απ’ το λόφο το περασμένο χειμώνα…
πέρασε απ’ τις πόρτες και τα παράθυρα
μετά ξαφνικά οπισθοχώρησε και ήταν
όπως η μέρα της κρίσης…
το όνειρο τέσσερα ξεχνά
τους οδυρμούς της νύχτας. εκείνο το βράδυ
την αραουκάρια ψηλά στο γκρεμό
τίναξε το μαϊστράλι. εγώ
το θυμάμαι. τα τζάμια του ρόδινου
σπιτιού τραντάχτηκαν στην αναστάτωση
των συριγμών. σήμερα που τα σκοτάδια
διαλύθηκαν ξυπνά ο ύπνος
της φωνής μου…
έτοιμη δεν είμαι για να διαβώ
(Μετάφραση Κρεσέντσιο Σαντζίλιο)
ΒΙΟΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η Έλενα Σαλίμπρα (Elena Salibra) γεννήθηκε στη Κατάνη της Σικελίας το 1949. Σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας και από το 1994 και μετά διετέλεσε καθηγήτρια Ιταλικής Λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο της Πίζας. Απεβίωσε το 2014.
Έγραψε ποίηση και λογοτεχνική κριτική. Ποιήματά της μεταφράστηκαν στα γερμανικά, αγγλικά, ρουμάνικα, δανέζικα, σέρβικα και γαλλικά.
Ποιητικές συλλογές:
I sobborghi della luna(Τα περίχωρα της σελήνης), 1987
La sirena e il marinaio(Η σειρήνα και ο ναύτης), 1988
Vers. es, 2004
sulla via di genoard(στο δρόμο του τζενοάρντ), 2007
il martirio di ortigia(το μαρτύριο της ορτυγίας), 2010
la svista(η παραδρομή), 2011
Nordiche(Βορεινές), 2014.