Πώς ο Γαργαντούας εκπαιδεύτηκε από ένα σοφιστή στα λατινικά γράμματα (κεδ. 14ο)
Όταν άκουσε αυτά τα λόγια ο αγαθός ο Γκρανγκουζιέ, έμεινε με το στόμα ορθάνοιχτο από θαυμασμό βλέποντας την άπιαστη κρίση και τη θαυμαστή αντίληψη του γιου του Γαργαντούα. Κι είπε στις γκουοερνάντες του:
«ο Φίλιππος, βασιλιάς της Μακεδονίας, διέκρινε τη μυαλοσύνη του γιου του Αλέξανδρου , από την επιδεξιοσύνη του να δαμάσει ένα άλογο. Γιατί αυτό το άλογο ήταν τόσο τρομερό και φρενιασμένο, ώστε κανείς δεν τολμούσε να το καοαλικέψει, αφού αναποδογύριζε όλους τους καοαλάρηδές του κλοτσοοολώντας κι αλλουνού έσπαζε το σοέρκο, αλλουνού τα καλάμια, αλλουνού το καύκαλο, αλλουνού τα σαγόνια. Βλέποντας αυτά τα πράγματα στον ιππόδρομο (που ήταν ο τόπος, όπου σεριάνιζαν και γύμναζαν ασέλωτα τ’ άλογα), ο Αλέξανδρος κατάλαοε πως η μάνητα του αλόγου προερχόταν μόνο και μόνο από την τρομάρα που το έπιανε, επειδή έολεπε τη σκιά του . Τότε λοιπόν το καοάλησε και το έστρεψε να καλπάσει κόντρα στον ήλιο, έτσι που ο ίσκιος του έπεφτε προς τα πίσω. Με αυτόν τον τρόπο έκαμε το άλογο υπάκουο στη θέλησή του. Από αυτό κατάλαβε ο πατέρας του τη θεϊκή αντίληψη που βρισκόταν μέσα του και τον μόρφωσε άριστα με τον Αριστοτέλη, που τότε τον εκτιμούσαν ως ανώτερο απ’ όλους τους Έλληνες φιλοσόφους. » .
Σας λέω λοιπόν πως από μόνη την κουβέντα που έκανα μπροστά σας με το γιο μου Γαργαντούα καταλαβαίνω πως η αντίληψή του έχει κάτι το θεϊκό, τόσο τη βρίσκω οξεία, λεπτή, βαθιά και ήρεμη. Και θα φτάσει σε ανώτατο βαθμό σοΦίας, αν διαπαιδαγωγηθεί καλά. Γι’ αυτό θέλω να τον εμπιστευθώ σ’ έναν άνθρωπο γνώστη των πραγμάτων, για να τον μορφώσει κατά την αξιοσύνη του και δε σκοπεύω να τσιγκουνευτώ καθόλου τα λεφτά» . Πραγματικά, τον παράδωσαν σ’ ένα σπουδαίο δόκτορα της σοφιστικής με τ’ όνομα δάσκαλος Θοοέλ ΟλοΦέρνης, που του έμαθε τόσο καλά το αλφάβητο, ώστε το έλεγε αποστήθιση από την ανάποδη. Κι αυτό κράτησε πέντε χρόνια και τρεις μήνες. Ύστερα του διάβασε τη Λατινική Γραμματική του Δονάτου, το Δέον Πράττειν [ή Facet), τη Μυθολογία του Θεοδούλου και τις Παραβολές του Αλανού.
Κι αυτό κράτησε δεκατρία χρόνια έξι μήνες και δυο βδομάδες. Σημειώστε όμως ότι ταυτόχρονα του έμαθε να γράφει τα γοτθικά γράμματα και ν’ αντιγράΦει όλα του τα βιολία, γιατί η τέχνη της τυπογραΦίας δεν ήταν ακόμα σε χρήση. Κουβαλούσε συνήθως ένα χοντρό αναλόγιο για γράψιμο, που ζύγιζε πάνω από εφτά χιλιάδες καντάρια και που η θήκη του για τις πένες ήταν τόσο χοντρή και ψηλή όσο είναι κι οι χοντρές κολόνες της εκκλησίας του Εναί. Το καλαμάρι, που χωρούσε όσο ένα βαρέλι του παζαριού, κρεμόταν από το αναλόγιο με χοντρές σιδερένιες αλυσίδες. Ύστερα του διάβασε το Περί των Τρόπων του εκφράζεσθαι, δηλαδή το De modis significandi, με τα σχόλια του Κλοτσαέρη, του Παπαρδέλα, του ‘Αχθου Αρούρη, του Πανωψωρίδη, του Βοϊδογιάννη, του Κάλπη, του Γυναικωτίδη κι ένα σωρό άλλων. Κι αυτό κράτησε πάνω από δεκαοχτώ χρόνια κι έντεκα μήνες. Και το έμαθε τόσο καλά, ώστε όταν στριμωχνόταν το έλεγε αποστήθιση κι ανάποδα, κι ήταν σε θέση ν’ αποδείξει στα δάχτυλα του χεριού του στη μάνα του ότι περί των τρόπων του εκφράζεσθαι ουκ έστιν επιστήμη, ήγουν de modis signίficandi ποπ erat scientia.
Ύστερα του διάβασε τον Καζαμία, πράγμα που του πήρε για τα καλά δεκαέξι χρόνια και δυο μήνες. Τότε πέθανε ο περί ου ο λόγος παιδαγωγός. Ήταν στα χίλια τετρακόσια είκοσι η χρονιά και του ‘χε έρθει η βλογιά. Μετά, του πήραν έναν άλλο γέρο που συχνά πυκνά έβηχε και τον έλεγαν Αφελίδη . Ξεκουτίδη, που του διάβασε τον Ουγκούτιο, το Γκρεκwμό του Εβράρ, το Γραμματικάριον, το Λόγου Μέρη Οκτώ, το Τι εστίν, το Συμπληρωματάριον ήγουν Supplementum, το ΜαρμότρεΠτον, το Περί του Φέρεσθαι εν τοις Γεύμασιν, το Περί των τεσσάρων Πρωτίστων Αρετών του Σενέκα, τον Πασαβέντι μετά Σχολίων και το Κάθευδε εν Ειρήνη για τις γιορτάδες μέρες και κάμποσα άλλα από τα ίδια πίτουρα. Και με αυτά τα διαβάσματα έγινε τόσο σοφός, ώστε παρόμοιός του δεν κοσκινίστηκε ποτέ άλλος από τότε.