.
`
Ο Αντρέας Ουρς Ζόμμερ, πρόεδρος του Ινστιτούτου Νιτσεϊκών Ερευνών της Ακαδημίας Επιστημών της Χαϊδελβέργης, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ και διευθυντής του Ιδρύματος Φρίντριχ Νίτσε στο Νάουμπουργκ, εξηγεί γιατί ο Νίτσε παραμένει ακόμα και σήμερα επίκαιρος.
.
Ερώτηση: Όλοι σχεδόν γνωρίζουμε εκείνη τη φράση για τον θάνατο του Θεού. Ο Φρίντριχ Νίτσε, ο Γερμανός φιλόσοφος, δεν υπήρξε μόνο ο πρόδρομος ολόκληρων γενιών μηδενιστών, αλλά και το ίνδαλμα όλων εκείνων, που στα εφηβικά τους χρόνια πάσχισαν να δώσουν ένα ιδεολογικό υπόβαθρο στην οργή τους ενάντια σε κοινωνικές νόρμες. Βεβαίως, δεν υπήρξε μόνο αυτό. Κύριε Ζόμμερ, Καλημέρα. Σας καλωσορίζουμε στο στούντιο!
Α: Καλημέρα, κύριε Φρέντσελ!
`
Ε: Ο Νίτσε πέθανε πριν 114 χρόνια. Επιτρέψτε μου στην αρχή μια μικρή - μεγάλη ερώτηση: Γιατί θα πρέπει άραγε – πέρα από τις πανεπιστημιακές αίθουσες – ο Νίτσε να μας ενδιαφέρει ακόμα και σήμερα;
Α: Ο Νίτσε είναι ένας φιλόσοφος, ο οποίος ακόμα και σήμερα συνεχίζει να μας συναρπάζει και να μας αναστατώνει. Η δύναμη της σκέψης του είναι ακόμα και στις μέρες μας ζωντανή. Όταν διαβάζετε Νίτσε, δεν μεταφέρεστε σε ένα πανεπιστημιακό αμφιθέατρο, αλλά εκσφενδονίζεστε σε αχανή πλάτη και ύψη.
Ακόμα και ένας σημερινός αναγνώστης, μπορεί δύσκολα να αντισταθεί στην σαγήνη του λόγου του. Ναι μεν τα πανεπιστημιακά σεμινάρια για τον Νίτσε είναι συνήθως γεμάτα, όμως ακόμα και αν συναντήσετε κάποιον στο δρόμο και τον ρωτήσετε γι΄αυτόν, σίγουρα θα έχει κάποια άποψη. Πρόκειται για έναν φιλόσοφο, ο οποίος συνεχίζει να διατηρεί μια απίστευτη φρεσκάδα, επειδή ακριβώς συνεχίζει να προξενεί εσωτερικές τρικυμίες.
`
Ε: Είναι μόνο αυτό;
Α: Για πολύ καιρό – για το πρώτο μισό, δηλαδή, του 20ΟΥ αιώνα ιδιαίτερα – δεν ήταν μόνο η αναστάτωση που προξενούσε. Ο Νίτσε προσέφερε απαντήσεις και λειτούργησε ως σπινθηροδότης σε ιδεολογίες. Υπήρξε η ελπίδα, πως - σε ένα κόσμο που είχε γίνει ασαφής - στον Νίτσε θα ήταν δυνατόν να βρεθούν οι τελευταίες απαντήσεις. Το δυναμικό σύγχυσης που ενέχει το έργο του παρακάμφθηκε, ενώ την ίδια στιγμή ειπώθηκαν πολλά σε σχέση με την θέληση για εξουσία*, τον υπεράνθρωπο, καθώς και για άλλα μεγάλα λόγια. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν υπήρξε ουσιαστική προσέγγιση του ίδιου του φιλοσόφου, αλλά καθένας έλεγε τα δικά του.
Ο Νίτσε ερμηνευόταν στις πιο διαφορετικές χρονικές συγκυρίες ξανά και με άλλο τρόπο κάθε φορά. Οι άνθρωποι έψαχναν στο έργο του απαντήσεις, που σε τελική ανάλυση δεν βρίσκονται σε αυτό. Πιστεύω, πως σήμερα είναι η δύναμη, η αναστάτωση, που προξενεί ο λόγος του, εκείνο που μας συναρπάζει, και όχι οι απαντήσεις, που για μεγάλο χρονικό διάστημα εθεωρείτο πως ο ίδιος είχε δώσει, και οι οποίες σήμερα δεν μας ικανοποιούν πια απόλυτα, αφού έννοιες, όπως θέληση για εξουσία και υπεράνθρωπος, δεν έχουν για τους περισσότερους σύγχρονους αναγνώστες κάποια ιδιαίτερη βαρύτητα.
`
Ε: Προετοιμάζοντας αυτήν την συνέντευξη διάβασα, ότι αυτήν την χρονική περίοδο παρατηρείται σε κάποιες χώρες, όπως η Κίνα, ή ηπείρους, όπως η Νότια Αμερική, μια τεράστια αύξηση του ενδιαφέροντος για τον Νίτσε. Πώς το εξηγείτε αυτό;
Α: Ισχύει. Ίσως έχει να κάνει με το γεγονός, ότι στις υπερπόντιες χώρες, ή ίσως και σε όλον τον κόσμο, έχει έρθει η στιγμή ενός αναπροσδιορισμού της ζωτικής σημασίας της φιλοσοφίας ως πράξη. Ότι υπάρχει μια απομάκρυνση από την αντίληψη, που θέλει την φιλοσοφία μια στείρα ενασχόληση με έννοιες. Η φιλοσοφία του Νίτσε είναι μια φιλοσοφία που αξιώνει άμεσα μια παγκόσμια θεώρηση. Αν αυτό το αξίζει, είναι μια άλλη ερώτηση, όμως είναι απολύτως σαφές, ότι ο Νίτσε είναι ένας φιλόσοφος, που επιδρά με τελείως διαφορετικό τρόπο από αυτόν των υπόλοιπων φιλοσοφικών σχολών.
Ο Νίτσε δεν είναι ένας συστηματικός στοχαστής. Η γοητεία του – μπορεί να ειπωθεί – έχει ξεπεράσει τα σύνορα προς άλλες ηπείρους. Ο Νίτσε μοιάζει να προσφέρει πνευματικές εναλλακτικές λύσεις. Επίσης, είναι παράξενο να διαπιστώνουμε μεγαλύτερη δραστηριότητα και έρευνα γύρω από το έργο του σε άλλες ηπείρους από ό, τι συχνά στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Γερμανία, όπου στους ακαδημαϊκούς κυρίως κύκλους αντιμετωπίζεται ακόμα με πολλές επιφυλάξεις.
`
Ε: Σήμερα θα έλεγε πιθανόν κάποιος για τον Νίτσε, ότι από πολιτική σκοπιά υπήρξε απολύτως εσφαλμένος. Αυτό είναι ωστόσο μια ετικέτα, που σήμερα αξίζει σε ανθρώπους της στόφας των Μπερντ Λούκε* και Γκεερτ Βίλντερς*, οι οποίοι όμως δεν είναι μια ιδιαίτερα όμορφη συντροφιά για κάποιον όπως ο Νίτσε - έτσι δεν είναι;
Α: Ο Νίτσε δεν διατρέχει τον κίνδυνο της απομόνωσης στην παρέα των λαϊκιστών και όσων προτιμούν τις απλουστεύσεις, αν και, βέβαια, στον ίδιο υπάρχουν πολλές απλουστεύσεις…
`
Ε: Ωστόσο, θα μπορούσαμε να τον συμπεριλάβουμε στη συντροφιά των προβοκατόρων;
Α: Απολύτως! Το ερώτημα σ΄αυτήν την περίπτωση όμως είναι, πώς εσείς αντιμετωπίζετε την πρόκληση. Έχετε απόλυτο δίκιο, όταν τον περιγράφετε σαν ένα λάθος πολιτικά στοχαστή. Κατά κάποιο τρόπο είναι όμως ένας στοχαστής, ο οποίος και μέσα απ΄αυτό δρα με φυσικότητα. Όταν κάποιος άλλος μπορεί να κρυφτεί πίσω από την πολιτικά εσφαλμένη μάσκα του Νίτσε, αυτό σημαίνει, πως δεν τολμά ο ίδιος να εκφράσει λανθασμένο πολιτικά λόγο, αλλά αναφέρει, ότι ο Νίτσε έχει πει αυτό και το άλλο.
Ο Νίτσε αμφισβητεί θεμελιώδεις πολιτικές αντιλήψεις, που θεωρούνται αυτονόητες, όπως για παράδειγμα, η άποψη που έχουμε για την ισότητα. Αμφισβητεί τις αξίες της Γαλλικής Επανάστασης και ακόμα και αυτού του Διαφωτισμού, που προηγήθηκε. Χρειάζεται κανείς να καταβάλλει κόπο στην προσπάθεια υπεράσπισης αυτών των αξιών έναντι των νιτσεϊκών θέσεων, πράγμα που δεν είναι πάντα τελείως απλό.
Τα λανθασμένα πολιτικά ερωτήματα, που θέτει ο Νίτσε, αποτελούν ζητήματα ουσιαστικά, και αυτό είναι φυσικά εκείνο, που διακρίνει και το εύρος τής - έστω και με σκιώδη σημεία τεκμηριωμένης - προκλητικής και συναρπαστικής δύναμης του λόγου του. Σίγουρα δεν είναι ένας φιλόσοφος, στον οποίο μπορούμε να βρούμε έτοιμες συνταγές για την καθημερινή πολιτική πρακτική, είναι όμως κάποιος, από τον οποίο μπορούμε να μάθουμε να εξετάζουμε με μεγαλύτερη επιφύλαξη και λεπτομέρεια τις ίδιες τις δικές μας αξίες, καθώς και ό, τι φρονούμε ως αυτονόητο.
`
Ε: Το ερώτημα είναι - και αυτό είναι κάτι που ο ίδιος θίξατε στην κύρια ομιλία σας κατά την απονομή του βραβείου Νίτσε - , γιατί η φιλοσοφία είναι σήμερα τόσο άτολμη;
Α: Γενικά, δεν θα έλεγα, πως η φιλοσοφία είναι άτολμη. Ωστόσο, η έλλειψη τόλμης εκφράζεται εκεί που η φιλοσοφία καμαρώνει ως μια καθαρά ακαδημαϊκή διοργάνωση, εκεί που καταλήγει να είναι μια επιστήμη μεταξύ πολλών και δεν τολμά πια να σκεφτεί ενάντια στο ρεύμα. Οι λόγοι γι΄αυτό είναι θεσμικοί, αφού το Πανεπιστήμιο απευθύνεται σε ένα στενά ακαδημαϊκό κύκλο. Σε αυτό το χώρο οφείλει - ας πούμε - να παρουσιαστεί ως επιστήμη. Το ίδιο, όμως, ισχύει κατά κάποιο τρόπο και έξω από το Πανεπιστήμιο.
Η φιλοσοφία έχει έτσι τη μορφή ενός συμβουλευτικού σταθμού για θέματα επιβίωσης. Ο φιλοσοφίζων σύμβουλος επί προσωπικών ζητημάτων είναι μια αγαπητή παρουσία στα ΜΜΕ. Όμως η φιλοσοφία είναι κάτι πολύ ισχυρότερο από αυτό, που θα θέλαμε να δεχτούμε. Είναι η είσοδος στο άγνωστο, σε αυτό που δεν έχουμε ακόμα σκεφτεί. Αυτή η ιδιότητα και λειτουργία της δεν είναι κάτι που μπορεί να καλλιεργηθεί εύκολα. Θα μπορούσαμε να πούμε, πως αυτό το τόλμημα - που είναι η φιλοσοφία - πρέπει να ενεργοποιείται εκ νέου συνεχώς.
`
Ε: Παραθέτω μια φράση από την ομιλία σας, στην οποία λέτε, ότι μετά το 1945 η φιλοσοφία είναι μια επιστήμη που απλώς διαχειρίζεται τα διανοητικά άλματα περασμένων εποχών. Στο συνέδριο για τον Νίτσε, που ξεκινά σήμερα, θα υπάρξουν συναντήσεις γύρω από φιλοσοφικά θέματα. Σκοπός θα είναι η διαχείρισή τους;
Α: Ελπίζουμε φυσικά, σε αυτή την ημερίδα, που είναι αφιερωμένη στον Νίτσε ως σημαντικό κριτικό παράγοντα και στοχαστή του μετασχηματισμού, να ασχοληθούμε με πολύ περισσότερα πέρα από θέματα διαχείρισης. Αλλά από την άλλη, είναι επίσης απαραίτητη και η ιστορική - κριτική εργασία γύρω απ΄τον Νίτσε, επειδή ως στοχαστής είναι αλληλένδετος με την εποχή του. Είναι ένας στοχαστής, που πρέπει να γίνει κατανοητός μέσα στο δικό του ιστορικό συγκείμενο.
Ένα τμήμα της έρευνάς μας θα ακολουθήσει αυτή την κατεύθυνση. Απ΄την άλλη όμως - και αυτός ακριβώς είναι και ο σκοπός ενός τέτοιου συνεδρίου - , ο Νίτσε θα είναι το κίνητρο εξόδου από το καθαρά επιστημονικό πλαίσιο διαχείρισης της φιλοσοφίας, το κίνητρο εκείνο, που θα μας δώσει αφορμή να σκεφτούμε, κάτι που σήμερα, στον 21Ο αιώνα, μπορεί να μας δείξει την μια ή την άλλη κατεύθυνση - δεν θα έλεγα συνειδητά, να μας κατευθύνει ή να μας οδηγήσει.
`
Ε: Μπορεί κάποιος να το περιγράψει τόσο όμορφα σε μια πρόταση, όπως σ΄εκείνη την «ο Θεός είναι νεκρός;»
Α: Η φιλοσοφία πρέπει να τολμά!
`
Ε: Αυτά είχε να μας δηλώσει ο Αντρέας Ουρς Ζόμμερ, πρόεδρος του Ινστιτούτου Νιτσεϊκών Ερευνών της Ακαδημίας Επιστημών της Χαϊδελβέργης, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ και διευθυντής του Ιδρύματος Φρίντριχ Νίτσε στο Νάουμπουργκ. Κύριε Ζόμμερ, σας ευχαριστώ θερμά!
Α: Ευχαριστώ πολύ, κύριε Φρέντσελ, για την συνομιλία!
`
*******************************************************************
.
(Η συνέντευξη αποτελεί απομαγνητοφώνηση συνομιλίας, που μεταδόθηκε από τον γερμανικό ραδιοφωνικό σταθμό Deutschlandradio το 2014)
`
***
Σ.τ. μ:
*O Γκέερτ Βίλντερς είναι Ολλανδός πολιτικός, βουλευτής και αρχηγός του αντι-Ισλαμικού κόμματος “Partij voor de Vrijheid”.
*Ο Μπερντ Λούκε είναι Γερμανός οικονομολόγος, καθηγητής Μακροοικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου. Για μεγάλο χρονικό διάστημα υπήρξε μέλος του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος(CDU). Αργότερα - μέχρι τον Ιούνιο του 2016 - προσχώρησε στο ακροδεξιό κόμμα «Εναλλακτική για την Γερμανία» (AfD).