1
Στον κόσμο του Σαχλαμώθ
΄Η
Συνάντηση με τον ποιητή Στέλιο Ντόμαλη
Γνώρισα τον Στέλιο Ντόμαλη,στο προιστορικό 1978.Ημουν 19 χρονω ,πρωτοετής ηδη,στο Παν/μιο Ιωαννίνων.Ψάχνοντας πάντα κατι ενδιαφέρον να κορέσω την ψυχοσωματική μου πείνα ,μετά απο περιπλανήσεις ,πάντα κατέληγα σε ένα βιβλιοπωλείο.Ήδη η ποίηση κέρδισε την ψυχική μου ζωή,και μπήκα σε ένα δρόμο που δεν έχει τελειωμό.10χρονος είχα εντυπωσιαστεί απο τη γλωσσα και τα οράματα του Σολωμού,καθώς έπεσαν στα χέρια μου (δώρο του πατέρα ,που ηθελε να ‘’μάθω γραμματα ‘’..) τα ‘’Απαντα τα Ευρισκόμενα ‘’ στις εκδόσεις Μαρη. Μετά το 74 με την πολιτική και πολιτιστική (ματαιωμένη αργότερα)έκρηξη της εποχης,Βάρναλη, Ρίτσο, Σεφέρη ,Ελύτη, Εμπειρικο αλλά και Κατσαρό και Σινόπουλο και Αναγνωστάκη.
Ποτέ δεν βάδιζα μόνο στις μεγάλες λεωφόρους.Με γοήτευαν πάντα και τα απόμερα δρομάκια.Ετσι και τώρα ,μπήκα στο βιβιοπωλείο του Γιαννακόπουλου ,που είχε τα βιβλία σωρηδόν,και ο καθένας έψαχνε οτι ήθελε….Εκεί βρήκα και την «τρελλή πυξίδα « του Στέλιου Ντόμαλη….¨Αγνωστός μου μέχρι τότε ,αλλα ποτέ δεν φοβήθηκα το άγνωστο.Ο τίτλος και ο τόπος εκδοσης με τράβηξαν .Σκέφτηκα ,ας δούμε πως γράφουν και στη Λαρισα…
Και είδα .Μια γλώσσα χυμώδης ,’’μαλλιαρή’’,στίχοι πότε ελεύθεροι ,πότε με μέτρο ιαμβικό κυρίως.Και μια ιδιαίτερη πικρή και ανυπότακτη μαζί,σάτιρα,ανατρέποντας κάθε κυρίαρχο καθωσπρεπισμό . Εικόνες εξωφρενικές ,εξπρεσσιονιστικές ,αιματώδεις και σκοτεινές , χωρίς τη χαρούμενη τρέλα του σουρρεαλισμού.Η ποιησή του αλλά και η ζωή του είναι μακριά απο κάθε κομφορμισμό , μακριά από κάθε ένταξη σε ομάδα η ρεύμα.
Τα έργα του τα εξέδωσε όλα σε αυτοέκδοση ,συνήθως στο τυπογραφείο του φιλου του Ντίνου Γκιζελή,που υπάρχει ακόμα.Εκεί και τον γνώρισα,κάποια μέρα του Φθινοπώρου του 78. Ενας σιωπηλός άνθρωπος,με καθημερινή εμφάνιση.Μου θύμισε κάποιους παλιούς ρεμπέτες ,με το λεπτό μουστακάκι που είχε…’’Μην τα παίρνεις και πολύ σοβαρά όλα αυτά ‘’ μου είπε ,’’εκδόσεις,βιβλία ,κλπ, μόνο λίγοι φίλοι έχουν σημασία…’’
Δεν είχα αντίρρηση ,του είπα μόνο,ότι μου άρεσε ένας δίστιχο,που με τον νεανικό ενθουσιασμό μου,ήθελα να τον γράψω σαν σύνθημα στους τοίχους,(αν και ποτέ
2
δεν το έκανα τελικά):’’Δεν υπάρχει κουλτούρα ,και όλοι μας έχουμε λαχτάρα /για μια μεγαλοδύναμη παπάρα!’’.Εδώ θυμάμαι οτι χαμογέλασε.
Αυτή η συνάντηση ,επέφερε και την πρώτη μου δημοσίευση ,στο περιοδικό ‘’Λαρισαικά Γράμματα ‘’που τυπονώταν στο ίδιο τυπογραφείο ,με υπεύθυνο τον Στέλιο Ντόμαλη και τον Ντίνο Γκιζελή.Εχω τρία τεύχη αυτού του περιοδικού,αλλά δεν στάθηκε δυνατό να τα βρω μέσα στο χάος του υπογείου μου.Ισως άλλη φορά σταθώ πιο τυχερός !!
……………………………………………………………………………………..
Ο Στέλιος Ντόμαλης ,γεννήθηκε στη Λάρισα ,το 1935.Μετά το δημοτικό και το γυμνάσιο,άρχισε να δουλεύει,17χρονών, στο φορτηγό του πατέρα του,’’ταξιδιάρης’’οπως λέει ο φίλος του Ντίνος Γκιζελής.Ταυτόχρονα η ποιητική φλόγα άναψε μέσα του ,και η πρώτη του δημοσίευση έγινε στα ‘’Θεσσαλικά Νέα ‘’.
18 χρονών ,το 1957, εκδίδει’’ τα οράματα του μόνου’’ ,με αυτοέκδοση οπως τα περισσότερα ,(η μάλλον όλα τα βιβλία του).Ενα βιβλίο σημαδιακό,για πολλούς λόγους….Πρώτα απ ‘ολα ο τίτλος του ,χαρακτηρίζει όλη την ποίηση του Σ.Ντόμαλη,που είναι ποίηση της μοναξιάς ,αλλά μια μοναξιά ,προσανατολισμένη προς το ΄συμπαν που τον περιβάλλει.Τίποτα δεν είναι έξω απο το ενδιαφέρον του,έξω απο το νυστέρι του καλύτερα ,ένα νυστέρι που δεν χαρίζεται σε κανέναν,ανατρεπτικός ,εως μηδενισμού,αλλά με ασίγαστο πάθος για τη ζωή.
Το δεύτερο γεγονός ,που κάνει αυτό το βιβλίο σημαδιακό,είναι η αρνητική κριτική που πήρε απο τον/την ¨Αλκη Θρυλο.Αυτό τον απογοήτευσε βαθειά ,τόσο που για δέκα χρόνια ,ούτε γράφει ,ούτε εκδίδει !!!.Διαβάζει ,όμως τα πάντα ,τα πιο ετερόκλητα ,με ένα ξέφρενο πάθος .Ανάμεσα στους συγγραφείς που διάβασε ειναι ο Νίτσε ,ο Μάρξ,ο Πόε,ο Φρόυντ,ο Μπέρξον ,η Αγία Γραφή,και πολλούς άλλους ,αλλά και Ινδική Φιλοσοφία ,Αστρονομία ,Βιολογία ,Ιστορία,αλλά βέβαια και ποίηση και λογοτεχνία ….Οπου έβρισκε βιβλιοθήκη,την καταβρόχθιζε ολόκληρη!
Τα ετερόκλητα διαβάσματα του ,ταιριάζουν με τα εξίσου ετερόκλητα επαγγέλματα του.
Εργάτης τοπογραφικού συνεργείου,οδηγός αυτοκινήτου,και ,κάποια στιγμή,εργάτης στη Γερμανία.Εκεί ζεί πολύ δύσκολα,επιστρέφει,και εργάζεται εργάτης στο εργοστάσιο χαρτομάζας ,που υπήρχε τότε στη Λαρισα .Εντω μεταξύ έχει παντρευτεί και αποκτα τον πρώτο του γιό.Αυτό του δίνει καινούργια ώθηση στη ζωή,και στη γραφή ,και το 1967,εκδίδει ‘’τα σκόρπια πουλιά’’.Απο τότε ,γράφει και αυτο-εκδίδει συνεχως και αδιαλλείπτως ,μέχρι σήμερα,και τα περισσότερα, 100 περίπου τον αριθμό ,στο τυπογραφείο του φίλου του Γκιζελη.
3
Οι εργασιακές περιπέτειες συνεχίζονται ,απολύεται απο τη Χαρτομάζα,παει εργάτης σε ένα εκοκκιστήριο βάμβακος,απολύεται και απο κει,πάει σε ένα μεταλλουργείο ,του αφαιρείται το δίπλωμα οδήγησης ,αλλά δεν το βάζει κάτω.Μέσα του δημιουργείται μια έντονα κριτική συνείδηση ,απέναντι στα ‘’αφεντικά’’ αλλά και σε κάθε αυταρχική εξουσια.¨Εχει μέσα του πολυ Μάρξ,αλλά και Νίτσε ,και Κάφκα ….Δημιουργείται ετσι ενα σκοτεινό εκρηκτικό μείγμα ,μια υπαρξιακή ασύνταχτη μοναχική εξεγερση.
Ολα αυτά διοχετεύονται με πολύ ορμή και με μιά ιδιότροπη λιτή και τραχειά γλώσσα που μακριά απο καθε καθωσπρεπισμό αλλα και αισθητικό η γλωσσικό ρεύμα.Είναι ένας ‘’μαλλιαρός ‘’ σουρρεαλισμός ,με ισχυρές πινελιές ,μαχαιριές καλύτερα , σκληρού ρεαλισμού.Τα κείμενα του είναι πεζόμορφα ,ποιητικής στόφας αλλά και φιλοσοφικής διάθεσης.Αυτό το στυλ ακολουθεί μέχρι σήμερα.
Το 1969 ,’’εκδίδει την ‘’υπαρξιακή ορφάνια’’,τίτλος που χαρακτηρίζει εύγλωττα ,την ψυχική του διάθεση ,και τη στάση του απέναντι στον κόσμο.Νιώθει υπαρξικά ριγμένος σε έναν άξενο κόσμο ,και αυτός δεν έχει τίποτα άλλο να κάνει απ ΄το να είναι σε διαμάχη μαζί του…
Το 1973 το’’πανηγύρι της φυγής’’,για το διαχρονικό θέμα των μεταναστών,μια εμπειρία που βίωσε και ο ίδιος οδυνηρά ….
Το 1977 ,εκδίδει ένα έργο που στο βαθμό που έχω την εποπτεία του έργου του,κατέχει κεντρκή θέση .Ο τίτλος είναι ‘’ ο Τελικός σκοπός’’,έκδοση και αυτό στα ‘Λαρισαικα Γράμματα ‘ του γνωστού τυπογραφείου.Χαρακτηριστική η προμετωπίδα :’’Στους «αποτυχημένους « με αισιοδοξία’’,μια εσωτερική ,παιγνιώδης αντίθεση….
Στο βιβλίο αυτό ο ποιητής ,δημοσιεύει και πάλι μια σειρά πεζόμορφα ,ποιητικής διάθεσης κείμενα που τείνουν στη λογοτεχνίας της διαστημικής φαντασίας αλλά εμποτισμένα με μια ειρωνική και πικρή φιλοσοφία,δικής του κοπής.
Υπάρχει μια ατμόσφαιρα ,Ποε ,Λάβκραφτ ,Κάφκα ,και Βάρναλη μαζί,καθώς διηγείται τις περιπέτειες ενός μοναχικού,ριγμένου στον κόσμο ανθρώπου μόνο που αυτές ,λαμβάνουν χώρα στο όνειρο του.Είναι μια ονειρική και ειρωνική μαζί Νέκυια,που τον ΄ταξιδεύει ,και εμας μαζί, σε άλλους κόσμους ,ακόμα πιο βρώμικους και σεσηπότες απ τον δικό μας,που μάλλον είναι το σκοτεινό ,αντεστραμμένο είδωλο του δικού μας.
Εικόνες τρομώδεις εφιαλτικές και ταυτόχρονα γκροτέσκα κωμικές ,όπως στον Γαργαντούα και τον Γκιούλιβερ.Και πάντα ριζοσπαστικά αντιεξουσιαστικές .
4
Σε ένα κείμενο της συλλογής ‘’η φυλακή ‘’λέει:’’¨Απλωσε το χέρι σου κι άνοιξε την πόρτα του κελιού σου,βγές να παρεις λίγο αέρα –γιατί είναι δική σου η φυλακή εσύ την έχτισες,με την αρχαία σου νοοτροπία ,να σέβεσαι τα παραδεδεγμένα ‘’.
Το επόμενο κείμενο ,’’ο Φόβος’’ ,έρχεται σαν συμπλήρωμα ‘οπου γράφει :’’Ω,φοβισμενοι,φκιάσατε το θεό σας να σας δώσει νόμους ,δώσατε στους φόβους σας τον Μεγάλο Φόβο…’’
Εδώ διαφαίνεται μια έντονη Νιτσεική απόχρωση,μια σκοτεινή υπαρξιακή εξεγερμένη διάθεση,που πάει πέρα απ την πολιτική ,αλλά περνάει απο μέσα της.Μια πιο πολιτική σκληρή κριτική στη δουλοπρέπεια και στον κομφορμισμό έρχεται λίγο παρακάτω.
‘’Κλωτσιά και μάλιστα επαναληπτική,όταν εργάζεσαι με πολύ κέφι ,γιατί φοβάσαι μη σε απολύσουν ‘’..και αλλού ΄΄η μοναδική σφίγγα που μένει και μιλάει για αινίγματα ,είναι η ατομική ιδιοκτησία’’. Ο απελευθερωτικός ,δημιουργικός χαρακτήρας της εργασίας έχει αλλοτριωθεί ,έχει εκπέσει σε ένα φόβο απόλυσης ,μια τυφλή ανάγκη επιβίωσης ,που και αυτή ,μόλις που ικανοποιείται….Και απο την άλλη πλευρά ,παραμονεύει το τέρας της ανεργίας ,με την καθημερινή ψυχοσωματική εξαθλίωση.
……………………………………………………………………………..
Το κορυφαίο κείμενο της συλλογής ,είναι μια ιστορία εξωφρενικής φαντασίας με τίτλο ‘’η λακούβα’’και υπότιτλο ‘’του θανάτου το αστείο’’, που εκτυλίσσεται με τη μορφή ενός εφιαλτικού ονείρου…
‘Ολα συμβαίνουν μέσα σε ένα γροτέσκο ,εφιαλτικό και σαρκαστικό όνειρο,οπου ο ποιητής ,φαντάζεται πως πέθανε ,και μεταφέρεται σε έναν άγνωστο χώρο,κενό ,τον ονομάζει ο ίδιος,γιατί μοιάζει με το βαθούλωμα που αφήνει μια πέτρα ,αν την ξεριζώσεις απ τη θέση της.Τι έχει απο κάτω όταν σηκώνουμε μια πέτρα?
Σκουλήκια ,σκαθάρια ,’εντομα ….αλλά εδω βρισκόμαστε μπροστά σε ένα συμπαντικό φαντασιακό γεγονός.Κάτω απ τον ξεριζωμένο κόσμο βρίσκεται ενας χαώδης ,τερατώδης υπό-κοσμος.’’Είδα λοιπόν μια θάλασσα ζωντανή (κάτι απο Σολάρις ,ανεξάρτητα ,νομίζω)που έτρωγε ττον εαυτό της και επιζούσε ανευ πρωκτού’’.Οι πέτρες –μετεωρίτες ,ήταν μαλακοί και τρώγονταν ,’’αμαζόνες μεγκρί κολομέρια ,καβαλούσαν εξημερωμένα σκουλήκια δεν είχαν μάτια μα ήταν ωραίες. ‘ο ονειρευόμενος ποιητής ,κάνει πρόταση γάμου σε μια απ αυτές ,αλλά εισπράττει θηριώδη άρνηση ‘’πήγαινε στο διάβολο πεθαμένε’’του είπε .’’εγω είμαι χαϊάδα!! Γιατί να παντρευτώ?’’.Είναι μια λέξη που δεν μπόρεσα να εξακριβώσω το νόημα και
5
την προελεύση της,υποθέτω οτι είναι κατασκευή του ποιητή,για να δείξει την αλλόκοτη φύση αυτών των πλασμάτων της φαντασίας του.
Γύρω του το ΄΄θεοσκότεινο στερέωμα’’,’’έτσι είναι ο θάνατος ?’’αναρωτιέται ο ‘’πεθαμένος’’ και αναζητά τρόπους διαφυγής.Ακούει να πλησιάζει απ το βάθος του σκότους ,ένα ‘’κρις κραφτ’’.Ζητάει να τον πάρουν μαζί τους ,εισπράττει άλλη μια άρνηση.Του πετούν κάτι παράξενες πέτρες ,που μοιάζουν με..σάπιο πνευμόνι ,ομιλούσες ,μάλιστα.Τον διαβολοστέλνουν και αυτές!!!
Μια ,βαθειά παράξενη διαλυτική πείνα καταλαμβάνει τον ποιητή-ονειρευτή.Η τροφή δεν μπορεί να ήταν παρά αλλόκοτη κι αυτη .Τεράστιες ομιλούσες μύγες πετούν προς το μέρος του ,και προσπαθούν να τον πείσουν να τις ..φάει!!!παρά την αντίσταση του ,μια απ αυτές , η μεγαλύτερη,κατορθώνει να εισχωρήσει στο στόμα του.Παρά την πτροσπάθεια του να ξεράσει δεν τα κατάφερε.Η μύγα κατευθύνθηκε στο στομάχι του ,και το ένιωσε πολύ βαρύ ‘’σαν αμονι’’.Αυτό έχει σημασία ,γιατί αργότερα θα προσπαθήσει να ‘’ανακουφιστεί’’με έναν ιδιαίτερο τρόπο.Περιβάλλεται πάντα απο έναν κόσμο ,εφιαλτικό απειλητικό,και μαζί ειρωνικό. Προσπαθώντας να ξεδιψάσει απο το βαρύ ,εξωφρενικό φαγητό του ,πίνει ένα ομιλών υγρό που του ψυθιρίζει ‘πιες με’.
Και ο συμπαντικά διψασμένος ποιητής ,ήπιε.Ομως τα βάσανα του δεν τέλιωσαν .Τα σπλάχνα του είχαν παράξενες αντιδράσεις .Το στομάχι χειροκροτά ,η σπλήνα χορεύει και το πέος του σηκώνεται!!!
Εκεί ακριβώς ακούγεται ένας διαπεραστικός ήχος σειρήνας που τον μεταφέρει σε έναν βαθύτερο χώρο της συμπαντικής λακούβας.(Σαν σε βαθύτερο Δαντικό κύκλο της κόλασης).Γύρω του ένιωθε ουρλιαχτά τσακαλιών που ήταν τόσο κοντά του που τον έγλειφαν και τον κατουρούσαν,κατρακυλούσε σε ρυθμό τσάρλεστον,γύρω του ομιλούντα μουσικά οργανα ,τύμπανα ,τρομπέτες ,κλπ.Εκεί ο συμπαντικός ονειρευτής λέει φωναχτά ‘’μου έρχεται να χέσω’’ και μια καραμούζα με κατανόηση του απαντά’’Χέσε ,αδερφέ ,δεν πειράζεις κανέναν!!’’
‘’Και τράβηξα θεέ μου,ένα χέσιμο ,σε ρυθμό ρούμπας ,ή,κογκας…’’και φυσικά ,ένιωσε ‘’ένα πλούσιο συναίσθημα ευφορίας…’’
.Ενα κοντραμπάσο ,του δινει κάτι σαν σκοπό της μεταθανάτιας ζωής.’’Δώσου στην ευτυχία των ήχων ..γίνε στρόβιλος’’Αλήθεια’’ ,αναρωτιέται ο ποιητής , …’’δεν υπάρχει ούτε εδώ τελικός σκοπός ,α,σιχτήρ….το κοσμοκολύμπι μ αρέσει ,η μουσική είναι κάτι το θείο .Ας δοθώ.Και άρχισα να στριφογυρνώ σαν στρόβιλος.’’
‘’Αυτή είναι η ζωή μετά θάνατον,…..αυτόν τον κόσμο δημιούργησε ο Σαχλαμώθ.’’
6
Σαχλαμώθ είναι μια έννοια-τέρας κατασκευής του ποιητή ,μια σύνθεση με τις λέξεις σαχλαμάρα και Βεχεμώθ,κάτι που συμπυκνώνει όλη την την σκοτεινή ,τερατώδη γκροτέσκα και σαρκαστικά ανατρεπτική ,άποψη του ποιητή για τον κόσμο ,που δεν τις λείπει η χαρά και η απόλαυση .Πλευρές αυτής της άποψης προσπάθησα να μεταφέρω εδώ, μαζί με τη δική μου τρελλη χαρά και απόλαυση που νιώθω διαβάζοντας τα μοναδικά κείμενά του.
H εισήγηση διαβάστηκε στις 10 Απριλίου 2016 στον “Χορίαμβος, Πολιτιστικός σύλλογος” στην τιμητική βραδιά για τον Στέλιο Ντόμαλη