`
«Όταν η δασκάλα μάς είπε ότι θα μάθουμε χαϊκού, όλοι κάναμε σαν τρελοί από τη χαρά μας, γιατί νομίζαμε ότι θα είναι κάτι σαν το κουνγκ-φου. Τα χαϊκού όμως είναι γιαπωνέζικα ποιηματάκια. Η δασκάλα μάς διάβασε μερικά, και ένα απ’ αυτά μιλούσε για έναν κήπο στο φεγγαρόφωτο, για μια ιτιά και για άγρια μούρα. Άρχισα, λοιπόν, να προσέχω τι λέει. Τελικά, αποφάσισα ότι μου αρέσουν πολύ τα χαϊκού»
`
Το παραπάνω απόσπασμα, από παιδικό βιβλίο, δίνει μια εικόνα της διάδοσης και της απήχησης του χαϊκού στους αναγνώστες του.
Ο συγκερασμός της παλιάς Ιαπωνικής στιχουργικής φόρμας /τεχνικής με την Ελληνική θεματολογία, τα χρώματα και τη φύση της Ελλάδος και ιδιαιτέρως της Κρήτης, σε μια πρωτότυπη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σύνθεση συναντώνται στη συλλογή της Ελένης Μωυσιάδου - Δοξαστάκη Ο μύθος και ο ήλιος. Οι δυο πολιτισμοί, δανείζουν στη συλλογή στοιχεία φόρμας και στοχασμού, ο ιαπωνικός κυρίως τα στοιχεία της φόρμας, ενώ ο ελληνικός στοιχεία σκέψης:
`
Δρόμοι της ψυχής
Ελλάς- Ιαπωνία
Μ ένα χαϊκού
`
Η Ελένη με τη συλλογή Ο μύθος και ο ήλιος προκαλεί τον κόσμο να κινηθεί μέσω των εννοιών που αναφέρονται στον τίτλο, προσκαλεί τον αναγνώστη να αρθεί στο κόσμο του φωτός και στον κόσμο που ορίζει ο μύθος. Και στις δυο περιπτώσεις πρόκειται για λέξεις πολύσημες με ουσία βαθύτατα ελληνική, λέξεις απαράλλακτες 28 αιώνες τουλάχιστον, που όρισαν την ουσία του ελληνικού πολιτισμού.
Από τη μια βρίσκεται ο μύθος, είτε πρόκειται για την αρχική σημασία του ως λόγου είτε για τις σχηματοποιημένες ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο ο μύθος και ο λόγος κινήθηκαν πότε αντιθετικά και πότε συνθετικά: ο μύθος αναιρέθηκε από το λόγο/ λογική και οδήγησε στη φιλοσοφία, που κατέρριψε παραδεδομένες προσεγγίσεις του κόσμου, με αποκορύφωμα τον ελληνικό διαφωτισμό του 5ου αι. π.Χ., αλλά από την άλλη ο μύθος φέρει τα σπέρματα του λόγου, από τον οποίο ξεπήδησε λαγαρή η ελληνική σκέψη, εκείνη που έδωσε στον άνθρωπο το δικαίωμα να ορίζει και να διαμορφώνει τη ζωή του, χωρίς να εξαρτάται από εξωτερικές δυνάμεις, ή να τις προσαρμόζει στις ανάγκες του.
Με την πρώτη κιόλας ανάγνωση μπορεί να διαπιστώσει κανείς στα ποιήματα της Μωυσιάδου την προσεγμένη γλωσσική έκφραση, καθώς γνωρίζει τις βαθύτατες λεξιλογικές αποχρώσεις, όπως μας απέδειξε και στα Έλυτρα και λύτρα. Είναι το προσωπικό αρχείο μιας εξαιρετικής φιλολόγου, που επιτρέπει την ανάδειξη και αξιοποίηση του γλωσσικού μας θησαυρού, εναρμονισμένου με την απαιτητική ολιγοσύλλαβη σύνθεση του χαϊκού, στην οποία μπορούν να ανταποκριθούν μόνο οι καλοί χρήστες της γλώσσας κι εκείνοι που έχουν να καταθέσουν ποιότητα για να εμποτίσουν τις λέξεις, αλλιώς το χαϊκού κινδυνεύει να καταλήξει ένα άχαρο παιχνίδι εύρεσης λέξεων για να συμπληρώσει έναν 17συλλαβο.
`
Αλλά από την άλλη εννοείται το πλήθος των μυθολογικών δοξασιών, όπως μπορεί να δει κανείς να διαγράφουν την ελληνική διαδρομή στο χώρο και στο χρόνο. Έτσι ο χωροχρόνος του παρόντος, καλύτερα της στιγμής, όπως ορίζει το χαϊκού, συγχωνεύονται στον ιστορικό ή καλύτερα μυθολογικό χρόνο.
Είναι οι μύθοι με θεούς σ\’ αυτό το νησί που συναντάς σε κάθε βήμα σου, από τις πλαγιές του Ψηλορείτη ως τη νησίδα Ντία, άλλη ονομασία του θεού Δία:
`
Στον Ψηλορείτη
ο μύθος και ο ήλιος
Δυο σταυραδέρφια.
Κοιμάται ο Δίας.
Η Ντία ζωγραφίζει
τα όνειρά του.
`
Είναι ο Ομηρικός κόσμος του Οδυσσέα μέσα από την καβαφική ανάγνωση της Ιθάκης και του Ποσειδώνα:
Όμορφη μέρα
Γλυκιά σαν την Ιθάκη
του Οδυσσέα.
`
Είναι ο μινωικός πολιτισμός τόσο στενά συνυφασμένος με τους μύθους του, που αρεσκόμαστε να συμπλέκουμε τη μυθοπλασία με την πραγματικότητα:
Αρχετυπική
Μινωίτισσα θεά
η παπαρούνα
`
Από την άλλη, επιστρέφοντας στον τίτλο, ο ήλιος είναι το στοιχείο που επηρεάζει και διαμορφώνει το ελληνικό φυσικό περιβάλλον, που προσανατολίζει τις οικονομικές δραστηριότητες του Έλληνα, αλλά και εξαιτίας αυτού διαμορφώνει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του, την εξωστρέφεια, την έντονη συναισθηματικότητα, την ίδια τη σκέψη του. Από τον Πλάτωνα και εξής και μέχρι το χριστιανισμό, το φως είναι συνώνυμο του ανώτατου όντος, των ιδεών ή του θεού (εγώ ειμί το φως) διαβάζουμε στα χριστιανικά κείμενα). Αυτό το φως της χαράς και της αισιοδοξίας, το φως της πνευματικής δημιουργίας, του ήλιου του νοητού, το φως της ίδιας της ζωής είναι αυτό με το οποίο η ποιήτρια διαποτίζει τους στίχους της.
`
Όλα τα χαϊκού για τη φύση στέλνουν φως και χρώμα, ένα δυνατό γνήσιο συναίσθημα σαν τη φιλοσοφική συγκίνηση του ανθρώπου που ατενίζει για πρώτη φορά τον κόσμο. Χρώμα και φως, χρώματα ζεστά χαρούμενα, αισιόδοξα, χρώματα ανατολής και δύσης, της αρχής και του τέλους της μέρας, λαμπερά, κόκκινα, ολοκόκκινα, πορτοκαλιά, πορτοκαλοκόκκινα, ερωτικά.
Δεν είναι χιλιοειδωμένες εικόνες που έχουν φθαρεί από την κουραστική επανάληψη της ματιάς. Έχουν τη φρεσκάδα μιας παρθενικής ενατένισης, του ανθρώπου που στέκεται εκστατικός στην ομορφιά της φύσης, που καταγράφει το μυστήριο της δημιουργίας και της ζωής με αδρές πινελιές, που αποτυπώνουν συγχρόνως χρώμα και άρωμα, το τρέμουλο ενός παρθενικού έρωτα.
Έχω την εντύπωση ότι η Ελένη από τον κήπο ή το παράθυρο περιμένει την ώρα που τα χρώματα θα σχηματίσουν τον πίνακα της φύσης κι ενεργοποιεί την πένα και τα πινέλα της ψυχής.
Η ομορφιά και η ευτυχία είναι στόχος ζωής και προορισμός. Μ\’ αυτή την άποψη επιλέγει να αρχίσει τη συλλογή της η Μωυσιάδου:
Όμορφη μέρα
Γλυκιά σαν την Ιθάκη
του Οδυσσέα.
`
ενώ το δεύτερο χαϊκού διαβάζεται διττώς: η ευτυχία είναι ανύπαρκτη και απρόσιτη ή δεν έχει όρια και περιορισμούς.
Πόρτα δεν έχει
ούτε οδό κι αριθμό
η ευτυχία.
Η ευτυχία κατακτιέται με την καθαρή ματιά της ψυχής που μπορεί να διακρίνει την ομορφιά του κόσμου:
Λάμπουν στον φράχτη.
Γυμνές φρεσκολουσμένες -
οι ηλιαχτίδες.
Γυμνή η δύση.
Τα χρώματα της χίλια
φιλιά - στον φράχτη!
Γυμνή στον φράχτη.
Πορτοκαλοκόκκινη.
Έκπαγλη δύση!
`
Η παρουσίαση του φεγγαριού προσαρμόζεται στην αισιόδοξη οπτική της συλλογής:
Και το φεγγάρι
με \”ψεύτη\” ήλιο μοιάζει-
ολοπόρφυρο.
`
διατηρεί μόνο το χλωμό χρώμα του, χωρίς την απαισιόδοξη ματιά των ρομαντικών και την εν πολλοίς ουτοπική ιδεολογία τους, αλλά με μια ιδεαλιστική προσέγγιση, θα τολμούσα να πω, καθόλου ουτοπική:
Κρύο φεγγάρι
η γη σε έβαψε χλωμό
ή ο καιρός σου;
Μα τι βεντάλια;
Φεγγάρι του Γενάρη
ευχές γεμάτο.
Νέο φεγγάρι,
ελπίδες φορτωμένο
και στερέωμα.
και βέβαια δε λείπει η παράδοση του παραμυθιού :
Μορφές, φεγγάρι,
σου μοίρανε ο ουρανός
κι όλο αλλάζεις
`
για να περάσει σε μια στοχαστική βαθιά συναισθηματική απορία:
Μισό φεγγάρι
ποιον κόσμο να φωτίζει
το άλλο μισό σου;
`
Ένας βαθιά στοχαστικός λόγος που αξιοποιεί τη γλώσσα και τη σκέψη στην αμφίδρομη σχέση τους, στην οποία όμως είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς ποιο προηγείται και ποιο έπεται.
Από τη λήθη
μ΄ ένα α-στερητικό
πας στην αλήθεια;
Μέσα από την πλάνη
για πλανήτες και απλανείς
περνά ο δρόμος.
Από τη σκέψη
ως την παρεξήγηση
μια λέξη δρόμος.
Σκέψου τον χρόνο
στο θηλυκό του
χρονιά τον λέμε.
`
Και προχωρεί πιο πέρα, στη δημιουργία νέων λέξεων:
Ζωγράφος ήλιος
βροχογραφίες κάνει
πάνω στη Ντία.
`
Άφησα για το τέλος το αγαπημένο μου στοχαστικό χαϊκού:
Ξεχνάς τις ρίζες
όταν σε πάρει αγέρας
άμοιρο φύλλο.
`
Το κύριο όπλο του χαϊκού είναι η εικονοποιητική δύναμη κι η Ελένη έχει απογειώσει τη φαντασία της και μας παρασύρει μαζί της στο ταξίδι αυτό του λόγου:
Μέγας σαλπιγκτής
στων ουρανών τα τείχη
το ξημέρωμα
Έρωτας θεός,
ο προσωπιδοφόρος
παντοκράτορας
`
Τις καθημερινές λαϊκές εκφράσεις τις μετασχηματίζει σε ζωηρές παραστατικές εικόνες :
Ήλιος με δόντια
χάλκινος στρατηλάτης
πάνω σε άρμα.
`
Εκεί που ο λυρισμός αποκαλύπτει τη δυναμική του είναι στα ερωτικά ποιήματα, που ξέρουμε ότι είναι ένα θέμα όπου πολλοί δοκιμάζουν την τύχη τους, αλλά λίγοι επιτυγχάνουν να πρωτοτυπήσουν:
Χωρίς αγάπη
αφώτιστοι οι δρόμοι
κι ο ουρανός σου.
Βραδιάζει τώρα
στην ώρα της η νύχτα
εσύ πού είσαι;
`
Ο ερωτισμός στη φύση είναι η δύναμη ζωής και αναγέννησης:
Ροδίζει η Ντια
ο Δίας ερωτευμένος
την αγκαλιάζει
και ένα από τα καλύτερα της συλλογής κατά την άποψή μου με λυρισμό και πρωτοτυπία:
Μια φλούδα σκόνης
στης σκέψης μου τα φύλλα
η θύμησή σου!
`
Κι εκεί προς το τέλος της συλλογής ελέγχεται η επίτευξη του στόχου, όπως πρέπει σε κάθε στοχαστική διαδικασία:
Αχ, Οδυσσέα!
άφαντη η \”Ιθάκη\”
κι ο Ποσειδώνας.
`
για να καταλήξει:
Μικρό το κλουβί
απέραντος ο κόσμος
Λευκάδιε Χερν
`
Ο μύθος και ο ήλιος σηματωροί της ελληνικής σκέψης και λογοτεχνίας από τη αρχαιότητα ως σήμερα εμπνέουν και φωτίζουν τη βαθυστόχαστη συλλογή. Ο Ομηρικός κόσμος του Οδυσσέα μέσα από την καβαφική ανάγνωση, η πλούσια μινωική μυθολογία, η θρησκευτική παράδοση, ο Σαίξπηρ, ο Χερν, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της Ιαπωνίας, τροφοδοτούν τη θεματολογία της συλλογής.
Με την πυκνότητα του λόγου και των νοημάτων, αλλά κυρίως την εικονοποιητική τους δύναμη τα 59 χαϊκού μετατρέπονται με δεξιότητα και πειθαρχία σε ζωγραφικές μινιατούρες, που παρά τις μικροσκοπικές διαστάσεις τους, αποτελούν ολοκληρωμένα έργα τέχνης. Το απαιτητικό είδος βρήκε έναν αντάξιο εκφραστή του, για να αποτυπώσει με εκπληκτική ενάργεια και έντονο λυρισμό τα χρώματα και τις μυρωδιές της φύσης, την ολότητα μιας στιγμιαίας εμπειρίας, έτσι ώστε αυτά τα μικροσκοπικά αριστουργήματα να χαρίζουν ιδιαίτερη αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη τους.
Στις διαδρομές λοιπόν της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής σκέψης δηλώνει με τον τίτλο της συλλογής της η Ελένη Μωυσιάδου ότι θα κινηθεί. Και το καταφέρνει. Δεν κοιτάζει απλά τον κόσμο γύρω της. Τον βλέπει. Αλλά και πάλι δε σταματά εκεί. Επιλέγει τι θα δει. Και επιλέγει την όμορφη πλευρά του κόσμου, εκείνη που έχουμε όλοι μας ανάγκη και μας δίνει ένα μήνυμα αισιοδοξίας. Στον καιρό της κρίσης η Ελένη μας υποδεικνύει ένα δρόμο ανοιχτό, το δρόμο της σκέψης, τo δρόμο της ποίησης.