`
Από τη σύλληψη
«Όταν η μοτοσικλέτα μας έφερε στη διεύθυνση της Ειδικής Ασφάλειας, άκουσα τον κ. Βέρροιο να λέγει στους άλλους :
-Τώρα πάμε για τον άλλονε.
Είπα μέσα μου:
-Θα εννοεί το Γληνό. Περίεργο πως δε τονε πιάσανε πριν από μένα, αφού αυτός έχει γραφείο, που δουλεύει ίσαμε τις 2 το απομεσήμερο.
Στο γραφείο του ανθυπασπιστού της υπηρεσίας, ομολογώ πως μου φερθήκανε πολύ καλά κι εμένα και το Γληνό, που σε μια ώρα τον είδα κι αυτόν να μπαίνει μέσα με όλο το μεγαλείο του…
Θυμούμαι μονάχα πως άμα πρωτομπήκα στο γραφείο, με ρωτήσανε:
-Είσαστε ο κύριος Βάρναλης.
-Μάλιστα
-Ο ποιητής;
-Μάλιστα.
Φαίνεται πως έμοιαζα για Βάρναλης· δεν έμοιαζα όμως για ποιητής:
Από τις 3 ίσαμε τις 7 το βράδυ μας κρατήσανε στην Ειδική Ασφάλεια. Ύστερα, άμα σκοτείνιασε, μας βάλανε σ’ ένα ταξί με δύο χωροφυλάκους οπλισμένους και μας φέρανε στο τμήμα μεταγωγών, οδός Νικοδήμου. Εδώ τελειώνει η πρώτη πράξη»
Από τη ζωή στο τμήμα Μεταγωγών Πειραιώς:
«Από του κακού στο χειρότερο. Εδώ ο απόπατος ήτανε στο στενό προαύλιο, αντίκρα στο παράθυρο μας. η βόχα αυτή που μας κυνηγούσε και μας έζωνε από τώρα κι ύστερα παντού μέχρι και στον Αη –Στράτη –η βόχα που δεν μας άφηνε ν’ ανασάνουμε, που μας έφερνε δάκρυα απελπισίας στα μάτια, μας έκαμνε τις μέρες και τις νύχτες ατελείωτες, μας έκαμνε να λέμε!
-Ας φύγουμε από εδώ κι ας πάμε και στην Κόλαση!
Στα διπλανά κελιά είχανε στριμωγμένους καμπόσους πρεζάκηδες. Κολλούσανε τις χτηνώδικες φάτσες τους στα σιδερένια κάγκελα του παραθυριού και γελούσανε ηλίθια στους επισκέπτες. Όταν ερχόντανε κυρίες να μας επισκεφτούνε, βγάζανε μέσα από τα κάγκελα δίσκους ξύλινους, σταυρούς, εικόνες (βιοτεχνία της φυλακής) και φωνάζανε:
-Πάρτε, κυρία, να συχωρεθούνε τα πεθαμένα σας!
Η βόχα η ανθρώπινη!.
`
*
Από τη ζωή στον Αϊ-Στράτη
«Μορφωτικό σκοπό είχανε κ’ οι γιορτές, που κάναμε. Μια τέτοια γιορτή, η μεγαλύτερη για τα προλεταριάτα όλου του κόσμου, είναι η 17 του Νοέμβρη, όταν γιορτάζεται η επέτειος της ρουσικής επανάστασης. Φέτος είτανε τα 18χρονα αυτής της επανάστασης.
Από μέρες ετοιμαζότανε για τη γιορτή. Ανήμερα πρωί πρωί βγάλανε από το μεγάλο θάλαμο τα κρεββάτια, σφουγγαρίσανε το πάτωμα· στολίσανε τους τοίχους με εικόνες και επιγραφές. Τοποθετήσανε μέσα στη σκηνή το τραπέζι του προεδρείου και τρεις πάγκους· σκεπάσανε το τραπέζι αυτό (το γνωστό μας σανιδένιο κι αμπογιάτιστο του γραφείου) με μια κόκκινη κουβέρτα και ολοκληρώθηκε ο πλούσιος διάκοσμος της αιθούσης των εορτών!
Απ’ αυτό το τραπέζι μιλήσανε οι ρήτορες της ημέρας (καμιά δεκαριά) και τονίσανε τη σημασία της επανάστασης και τις τεράστιες καταχτήσεις του σοσιαλιστικού πολιτισμού στη Σοβιετική Ένωση· και τονίσανε ακόμα ποια είνε τα καθήκοντα του διεθνικού προλεταριάτου μπροστά σ’ αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός.
Η γιορτή άρχισε με επαναστατικά τραγούδια και τέλιωσε με το διάβασμα του χειρόγραφου «Ριζοσπάστη» που «δημοσιεύτηκε», φυσικά, παράνομα! Κατόπι «παρατέθη» μέσα στο θάλαμο το επίσημο γεύμα μας. Φάγαμε κρέας, κρέας γίδας με πατάτες (ευτυχία σπανιώτατη!), ήπιαμε κρασί όσο θέλαμε και μας δώσανε και φρούτα: μήλα της… εσχάτης υποστάθμης.
Το βράδυ είχαμε θεατρική παράσταση.
Λησμόνησα να ειπώ, ότι την παραμονή το βράδυ είχε διάλεξη ο Γληνός (από τις καλύτερες που έχει κάνει ίσαμε τώρα) για τις νέες οικονομικές πολιτικές και ψυχολογικές συνθήκες που δημιουργηθήκανε στη Ρωσία μετά την επανάσταση και μεταμορφώσανε σύρριζα το ένα έχτο της ανθρωπότητας.
Ύστερ’ από όλ’ αυτά είχε δίκιο ο σύντροφος που είπε:
-Μονάχα εμείς οι αιχμάλωτοι είμαστε σήμερα… λεύτεροι στην Ελλάδα! Πουθενά αλλού δε γιορτάστηκε η οχτωβριανή επανάσταση, παρά μονάχα στα ξερονήσια μας!»
`
`
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Ο Κώστας Βάρναλης εξαιτίας των αριστερών του φρονημάτων υπέστη διώξεις. Παύτηκε από το λειτούργημα του εκπαιδευτικού και εξορίστηκε. Τις εμπειρίες του από τη δίμηνη εξορία στον Αϊ - Στράτη (20 Οκτώβρη 1935 έως 25 Δεκέμβρη 1935) κατέγραψε, αμέσως μετά την απόλυσή του, σε δημοσιεύματα στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» και λίγο αργότερα στον «Ριζοσπάστη». Αυτό το υλικό ο Βάρναλης το είχε ετοιμάσει να εκδοθεί ως βιβλίο το 1936, όμως με τη δικτατορία του Μεταξά οι τυπογράφοι, από φόβο, κάψανε τα χειρόγραφα και έτσι η έκδοση δεν έγινε. Οι δώδεκα επιφυλλίδες που δημοσιεύτηκαν στον «Ανεξάρτητο», μαζί με τις τρεις στον «Ριζοσπάστη» και κάποιες μαρτυρίες συνεξόριστων του Κ. Βάρναλη αποτελούν το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου.
Το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου περιλαμβάνει την αλληλογραφία του Κ. Βάρναλη με τη σύζυγό του Δώρα Μοάτσου την περίοδο της εξορίας και περίληψη επιστολών που έστειλαν στον Κώστα Βάρναλη και στη Δώρα Μουάτσου φίλοι τους την ίδια περίοδο. Η αλληλογραφία αυτή έχει ενδιαφέρον για τη σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του, για τις συνθήκες διαβίωσης στο νησί, καθώς και για τη σχέση του ζευγαριού. Κυρίως όμως για το πώς επέδρασε στον ποιητή το γεγονός της εξορίας.
Με τον Αϊ - Στράτη συνδέονται δύο ποιήματα του Κώστα Βάρναλη. Το ποίημα «Εξορία» της συλλογής «Ελεύθερος Κόσμος» και το αθησαύριστο «Η ώρα φτάνει» που πρωτοδημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση του «Ριζοσπάστη» που εκδόθηκε στον Αϊ - Στράτη το Νοέμβρη του 1935 προς τιμήν της επετείου της Οχτωβριανής Επανάστασης. Στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου διερευνούμε το πότε γράφτηκε το ποίημα «Εξορία» και με τη βοήθεια της μαρτυρίας του συνεξόριστού του αρχισυντάκτη του «Ριζοσπάστη» Τάκη Κόντου, γνωρίζουμε τις συνθήκες μέσα στις οποίες γράφτηκε το ποίημα «Η ώρα φτάνει».
Ο πρόλογος, το παράρτημα και τα σχόλιο βοηθούν τον αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα την ιστορική περίοδο που ο ποιητής εξορίζεται, τα γεγονότα και την επίδραση της εξορίας στο φρόνημα του ποιητή.
Την έκδοση συνοδεύει χρονολόγιο με τεκμηριωμένη παράθεση βιογραφικών στοιχείων και πλήρης εργογραφία. Τέλος, ειδική ενότητα είναι η φωτογραφική και εικαστική τεκμηρίωση του βιβλίου. Αξιοποιήθηκε φωτογραφικό υλικό της εποχής, φύλλα του «Ριζοσπάστη» και εικαστικά έργα του επί δωδεκαετία εξόριστου στον Αϊ - Στράτη Γιώργου Φαρσακίδη.
`
* O Ηρακλής Κακαβάνης καλεσμένος του Σπύρου Αραβανή και της εκπομπής Ποιείν Radio, αυτό το Σάββατο, 25/10, ώρα 18.00- 19.00 στο Β’ Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, www.ertopen.com για την παρουσίαση του βιβλίου.