`
-Δάσκαλε τι να διαβάσουμε για να γίνουμε σοφοί, όπως εσύ;
- Τους Έλληνες κλασικούς.
- Και όταν τελειώσουμε τους Έλληνες κλασικούς, τι να διαβάσουμε;
- Πάλι τους Έλληνες κλασικούς.
Διάλογος του Γκαίτε με τους μαθητές του
`
Το να έχεις, εφεύρει την τραγωδία αποτελεί σπουδαίο τίτλο τιμής, σύμφωνα με την J. de Romilly και αυτός ο τίτλος τιμής ανήκει στους Έλληνες. Γιατί; Γιατί όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «κατά βάθος, υπάρχει κάτι γοητευτικό στην επιτυχία που γνώρισε αυτό το είδος. Διότι ακόμα και σήμερα γράφονται τραγωδίες, είκοσι πέντε αιώνες μετά, και γράφονται σχεδόν σε όλο τον κόσμο, που επιπλέον, συνεχίζει κατά διαστήματα να δανείζεται από τους Έλληνες τα θέματα και τους ήρωές τους: γράφονται Ηλέκτρες και Αντιγόνες. Δεν πρόκειται κατ΄ ουδένα τρόπο σε προσήλωση σε περασμένα μεγαλεία. Είναι, πράγματι, φανερό ότι η ακτινοβολία της ελληνικής τραγωδίας στηρίζεται στην ευρύτητα της σημαντικής της, στον πλούτο της σκέψης που οι συγγραφείς μπόρεσαν να συνδέσουν με αυτήν: η ελληνική τραγωδία, με τη γλώσσα των συγκινήσεων που είναι άμεσα προσιτή, παρουσιάζει το στοχασμό για τον άνθρωπο. Αυτός είναι, χωρίς αμφιβολία, ο λόγος που, σε εποχές κρίσης και ανανέωσης, όπως η δική μας, παρουσιάζεται η ανάγκη να επιστρέψουμε σ΄ αυτή την πρωταρχική μορφή του είδους. Ακούγονται τοποθετήσεις εναντίον της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών, όμως σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο παίζουν τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, γιατί σ΄ αυτές λάμπει με την πρώτη του δύναμη ο στοχασμός για τον άνθρωπο». Η τελευταία αυτή τοποθέτησή της ανοίγει το δρόμο για προβληματισμούς που αφορούν στον τομέα των Κλασσικών σπουδών και συγκεκριμένα σε δύο άξονες: σε ένα πρώτο επίπεδο, προς τι η διδασκαλία της Δραματικής ποίησης στη σύγχρονη εποχή και σε ένα δεύτερο επίπεδο, πώς αυτή η διδασκαλία στη σύγχρονη εκπαίδευση.
Σχετικά με το πρώτο ζητούμενο μια βασική παραδοχή αυτού του βιβλίου βρίσκεται στην υιοθέτηση της άποψης ότι η διδασκαλία της δραματικής ποίησης καθίσταται εξαιρετικά αναγκαία, ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης και του τεχνοκρατισμού. Άλλωστε, τα αρχαιοελληνικά κείμενα, ως γλώσσα και περιεχόμενο, έπαιξαν έναν παραδειγματικό ρόλο- διαφορετικό ανάλογα με την ιστορική περίοδο και όχι πάντοτε με ταυτόσημο τρόπο- στα κρίσιμα ζητήματα του νεότερου νεοελληνικού και ευρωπαϊκού πολιτισμού, χωρίς αυτό να αγγίζει τα όρια της μυθοποίησης ή της μιας και μοναδικής εναλλακτικής λύσης- πανάκειας στα ευρύτερης σημασίας και πάσης φύσεως προβλήματά μας. Η Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία, λοιπόν, θεωρείται η κορυφαία στιγμή της παγκόσμιας λογοτεχνίας, γιατί: αφομοιώνει την τελετουργία των διονυσιακών εορτών και τα λαϊκά δρώμενα, την ιδιαίτερη πλοκή του έπους, τη μελωδία και την προβολή της ατομικότητας της λυρικής ποίησης, το στοχασμό της φιλοσοφίας, τα τεχνάσματα του ρητορικού λόγου, τις όψεις της καθολικότητας και της συλλογικής μοίρας και το διάλογο με την Ιστορία. Η αρχαία τραγωδία με σημείο αναφοράς τον αριστοτελικό ορισμό της εμπεριέχει τον μύθο, τα δρώντα πρόσωπα, τη σκηνική διάταξη, το ήθος των τραγικών ηρώων, τις συγκρούσεις και τα αδιέξοδα, τα αιώνια υπαρξιακά ανθρώπινα προβλήματα και ως μίμησις πράξεως μας προκαλεί και μας προσκαλεί να εισέλθουμε στον κόσμο της και να τον βιώσουμε ως δικό μας κόσμο, ανιχνεύοντας τον ίδιο μας τον εαυτό. Είναι λογοτεχνικό έργο που περνά μηνύματα και προβληματισμούς και ταυτόχρονα θεατρικό κείμενο που έρχεται σε επικοινωνία και διάλογο με τον αναγνώστη- θεατή μέσα από το λόγο των ηθοποιών, τα τραγούδια του χορού, την ενδυμασία, την κίνηση, τις εικόνες με στόχο τη συμμετοχή του κοινού, τη δράση και την καθαρτήρια λειτουργία της μέθεξης. Παράλληλα, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τη σύνδεση της δραματικής ποίησης με την επικαιρότητα μέσα από τις σύγχρονες θεατρικές παραστάσεις. Πέρα, όμως, από το περιεχόμενο η αξία της διδασκαλίας των δραματικών κειμένων έγκειται και στην προσπέλαση της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, όπου μέσα από τις λεπτές νοηματικές αποχρώσεις και διαφοροποιήσεις που προκύπτουν από την ποικιλία των συντάξεων και τον πλούτο των λέξεων η απόδοση των υψηλών ιδεών των δραματικών κειμένων αναδεικνύεται με τον πλέον ευδιάκριτο τρόπο.
`
Ακολουθώντας, επομένως, και παραφράζοντας λίγο τα λόγια του Σεφέρη ότι ο σύγχρονος κόσμος, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται τη δραματική ποίηση, οδηγούμαστε στο δεύτερο βασικό ζητούμενο, στον τρόπο διδασκαλίας της στην εκπαίδευση, ο οποίος αποτελεί και το θεματικό κέντρο του συγκεκριμένου βιβλίου. Αφορμή για την επιλογή του εν λόγω θεματικού κέντρου στάθηκαν τέσσερις λόγοι: α) τα προβλήματα που συνδέονται με τη διδακτική της Αντιγόνης ως μαθήματος στο λύκειο, όπως η πληθώρα των διδακτικών στόχων που ορίζονται στις οδηγίες του μαθήματος, ο ελάχιστος διατιθέμενος χρόνος για τη διδασκαλία της Αντιγόνης σε σχέση με την έκταση του κειμένου, η έλλειψη μελέτης, εντοπισμού και αξιοποίησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου κειμενικού είδους, η απουσία Βιβλίου για τον Εκπαιδευτικό με προτεινόμενους τρόπους υλοποίησης των διδακτικών στόχων και με ανάλογη βιβλιογραφία και η γενικότερη υποβάθμιση του μαθήματος στο πλαίσιο του ανταγωνιστικού και εξετασιοκεντρικού Λυκείου (Νικολαίδης, 2012), β) η διδασκαλία των αρχαιογνωστικών μαθημάτων που παραμένει γλωσσοκεντρική, με αποτέλεσμα να παραμερίζονται ουσιαστικές παράμετροι του αρχαίου κόσμου, της αρχαίας σκέψης, του αρχαίου πολιτισμού γενικότερα, γ) η μονοδιάστατη διδακτική προσέγγιση του αρχαίου δράματος με σημείο αναφοράς κατά κύριο λόγο την κειμενοκεντρική προσέγγιση, η οποία το αντιμετωπίζει ως λογοτεχνικό μόνο κείμενο και δεν αναδεικνύει τη θεατρική του διάσταση (Παπάζογλου, 2011) και δ) η θέση του Marc Knecht που αρχικά θεωρούσε πως η τεχνολογία των υπολογιστών δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον για έναν εκπαιδευτικό Κλασικών, αλλά στο τέλος συνειδητοποίησε ότι η χρήση των υπολογιστών μπορεί να έχει σημαντική προστιθέμενη αξία για την εκπαίδευση.
`
Το βιβλίο αυτό, λοιπόν, αποσκοπεί, όχι να δώσει λύσεις σε όλα αυτά τα προβλήματα, αλλά να συνεισφέρει α) στη διαμόρφωση μιας πιο ολοκληρωμένης θεώρησης για τη διδακτική του αρχαίου δράματος μέσα από προτεινόμενες εναλλακτικές σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις από εκείνους που επέλεξαν ή θα επιλέξουν να διδάξουν στο σχολείο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και β) στη διεύρυνση του θεωρητικού, μεθοδολογικού και διδακτικού πλαισίου μέσα από τη σύνδεση και την οργανική ένταξη των Νέων Τεχνολογιών στον κορμό των Κλασικών σπουδών στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Η συλλογιστική του επικεντρώνεται στο να λειτουργήσει ως κινητήριος μοχλός για στοχασμούς, συλλογισμούς, επαναπροσδιορισμούς και ως κοιτίδα για υιοθέτηση νεοτερικών μεθόδων και πρακτικών που να έχουν συστοιχία και αντιστοιχία με τις απαιτήσεις της σύγχρονης μεταβαλλόμενης και κυριαρχούμενης από τις Νέες Τεχνολογίες εποχής.
`
Για να επιτύχει το στόχο αυτό εντάσσει την προβληματική της διδασκαλίας του μαθήματος της Δραματικής ποίησης μέσα στον ευρύτερο προβληματισμό σχετικά με το επιστημονικό πεδίο της Διδακτικής της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας και επικεντρώνεται στους εξής άξονες: α) τις αναζητήσεις της Διδακτικής στο πλαίσιο των νέων επιστημολογικών της οριοθετήσεων και τις νέες θεωρητικές αντιλήψεις για τον προσδιορισμό της γνώσης και τους τρόπους οικοδόμησής της και β) τις νέες διδακτικές πρακτικές που συνάδουν με τον εκσυγχρονισμό της φυσιογνωμίας του μαθήματος και την ενσωμάτωση- αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών.
`
Ως εκ τούτου, στο πνεύμα αυτό στην εισαγωγή του βιβλίου παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο οι γραμματολογικές πληροφορίες του μαθήματος της Δραματικής ποίησης αναφορικά με την προέλευση του δράματος και τις διονυσιακές τελετές, τις συμβάσεις του χώρου και τη θεατρική παράσταση, τα χαρακτηριστικά της αρχαίας τραγωδίας και κωμωδίας και τους μεγάλους δραματικούς ποιητές. Κρίθηκε σκόπιμο η αναφορά στις πληροφοριακού τύπου γνώσεις να γίνει συνοπτικά μέσα από τις πιο αντιπροσωπευτικές ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες μελέτες και γραμματολογίες για την Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία, καθώς στόχος ήταν η περιγραφική τους παρουσίαση και διδακτική τους αξιοποίηση στα επόμενα μέρη του βιβλίου.
Ακολουθεί το πρώτο μέρος του βιβλίου, το οποίο επικεντρώνεται στη διδακτική μεθοδολογία του μαθήματος και εστιάζει στην ανάδειξη των θεωρητικών προσεγγίσεων και μεθοδολογικών κατευθύνσεων για τη διδασκαλία του στην εκπαιδευτική πραγματικότητα με σημεία αναφοράς το Εποικοδομιστικό παράδειγμα, τη Συνεργατική μάθηση, τη Μέθοδο των σχεδίων εργασίας και την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών στη μαθησιακή και διδακτική πρακτική. Παράλληλα, ενσωματώνονται και αντίστοιχες διδακτικές προτάσεις, ενώ μελετώνται και τα θεσμικά κείμενα για το μάθημα της Δραματικής ποίησης στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, όπως το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών, το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών, το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα και τα Βιβλία του Εκπαιδευτικού ως προς το πώς και σε ποιο βαθμό εμπεριέχουν αυτές τις νέες μεθοδολογικές κατευθύνσεις.
Στο δεύτερο μέρος γίνεται το πέρασμα από τη θεωρία και τη μεθοδολογία στην πράξη της διδασκαλίας. Οι διδακτικοί προβληματισμοί που απασχολούν αυτό το μέρος του βιβλίου αφορούν στη διπολικότητα του αρχαίου δράματος λόγω της λογοτεχνικής και συνάμα θεατρικής του φύσης, στις βασικές συνιστώσες της ερμηνείας και διδασκαλίας του με κριτήριο το είδος- τραγωδία και κωμωδία- στο ζήτημα της διδακτικής προσέγγισης από το πρωτότυπο και στα βασικά σημεία για το σχεδιασμό της διδασκαλίας (σκοποθεσία- στοχοθεσία- μέθοδος- μέσα- αξιολόγηση) και τη δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων. Στο τέλος αυτού του μέρους δίνονται κάποια παραδείγματα εκπαιδευτικών σεναρίων για τη δραματική ποίηση με τη χρήση σύγχρονων διδακτικών εργαλείων και τεχνικών, προκειμένου να επιχειρηθεί η σύνθεση των προηγούμενων απόψεων και η σύνδεσή τους με την πράξη, όχι όμως με τη στενή έννοια της εφαρμογής. Αυτό που αξίζει περισσότερο να κρατήσει ο αναγνώστης είναι η συλλογιστική στη διαδικασία της δημιουργίας τους, ώστε να προβεί σε περαιτέρω προβληματισμούς, αναστοχασμούς και προσωπικές ανατροφοδοτήσεις.
`
Απόσπασμα από τον Πρόλογο του βιβλίου