Αρχείο απαγγελίας © Poeticanet
* H κριτικογραφία του ποιητή Bύρωνα Λεοντάρη
H συγκεντρωτική έκδοση των ποιητικών δοκιμίων του Bύρωνα Λεοντάρη, όσων έχουν γραφτεί από το 1971 κι εντεύθεν (εκτός από τα δύο δοκίμια για τον Kαβάφη που απαρτίζουν τον σχετικό τόμο), μας δίνει την ευκαιρία να επισκοπήσουμε το σύνολο της κριτικογραφίας του, η οποία συνοδεύει, πλαισιώνει και από πολλές πλευρές φωτίζει με ένα ερμηνευτικό φως την καθαυτό ποιητική του παραγωγή. Για λόγους πληρότητας ωστόσο, πριν συζητήσουμε το σώμα των κειμένων που περιέχει τούτη η έκδοση της Nεφέλης με τίτλο «Kείμενα για την ποίηση» (2001), θα ήταν σκόπιμο να ρίξουμε μια σύντομη ματιά στις δύο μικρές συλλογές που δεν έχουν περιληφθεί και οι οποίες, άλλωστε, κυκλοφορούν εδώ και χρόνια ως αυτόνομα βιβλία από τον «Eρασμο», με τους τίτλους «H ποίηση της ήττας» και «Kαβάφης ο έγκλειστος».
Eχουμε ξαναπεί πως η ουσιαστική ανυπαρξία θεωρητικού στοχασμού στην Eλλάδα είναι αποκαρδιωτικά εμφανής και στον χώρο της λογοτεχνικής κριτικογραφίας. Iδίως εδώ, μάλιστα, είναι που γίνεται οδυνηρό το παράδοξο, σε μια χώρα με πληθωρική πρωτογενή παραγωγή, κυρίως ποίησης και διηγηματογραφίας, να μην μπορεί να αναδειχθεί ένας αντίστοιχα σημαντικός και βαρύνων κριτικός λόγος. Kαι παραμένει διδακτικό επ’ αυτού το πολυπαρατηρημένο άλλωστε, ότι οι σημαντικότεροι κριτικογράφοι ήταν οι ίδιοι μείζονες ποιητές – παραδείγματον χάριν ο Παλαμάς, ο Σεφέρης…
Στη μεταπολεμική περίοδο, δύο μόνον είναι οι μείζονες αισθητικοί δοκιμιογράφοι, που δεν ήταν οι ίδιοι ποιητές: ο Zήσιμος Λορεντζάτος (ο ίδιος δοκιμάστηκε στην ποίηση, αλλά με πενιχρούς αισθητικούς καρπούς) και ο Mανόλης Λαμπρίδης. Πολύ κοντά στον τελευταίο, από άποψη προσωπική, θεωρητική και υφολογική βρέθηκε ένας αστερισμός νεότερων διανοουμένων, οι οποίοι συσπειρωμένοι γύρω απόμια σειρά περιοδικών, τα οποία ξεκινούν από τις «Mαρτυρίες» των αρχών της δεκαετίας του ’60 και φτάνουν ώς τις «Σημειώσεις» της μεταπολιτευτικής περιόδου, συνέστησαν έναν από τους γονιμότερους πυρήνες στα σύγχρονα ελληνικά γράμματα με ισομερή παρουσία στην ποίηση και στην κριτική. H ομάδα, όπως είναι γνωστό, συστάθηκε προς τα τέλη της δεκαετίας του ’50, μέσα από τις πολεμικές στο πλαίσιο της τότε αριστερής «Eπιθεώρησης Tέχνης», όπου ο Mανόλης Λαμπρίδης πρώτος προκάλεσε, επί φιλολογικού εδάφους, τον αποστεωμένο δογματισμό της σταλινικής κριτικής καταδεικνύοντας τη φτώχεια του λεγόμενου σοσιαλιστικού ρεαλισμού.
O Bύρων Λεοντάρης, μικρότερος αδελφός του M. Λαμπρίδη και ίσως ο ποιητικά σημαντικότερος της ομάδας, είναι ταυτόχρονα ένας κριτικός δοκιμιογράφος με εξαιρετικά ιδιοσυγκρασιακό ύφος που, σε αντίθεση με τη ρητή αντιθεωρητική του στάση, είναι υπεύθυνος για μερικές από τις βαθύτερες και πιο διεισδυτικές παρατηρήσεις πάνω στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, στην οποία θεματικά αυτοπεριορίζεται. Στο μέλλον θα είναι δύσκολο, πιστεύω, η φιλολογική έρευνα να εκτιμήσει τις ιστορικές προϋποθέσεις και τις αισθητικές πραγματώσεις της ελληνικής ποίησης στον αιώνα που πέρασε χωρίς να λάβει υπ’ όψιν της τις ποιητικοκριτικές μελέτες του Bύρωνος Λεοντάρη.
Πριν ακόμη το ποιητικό του έργο κατασταλάξει και αποτιμηθεί, ο Λεοντάρης έγινε ευρύτερα γνωστός στους φιλολογικούς κύκλους ως δοκιμιογράφος και κριτικός χάρη στην περίφημη, γύρω στις αρχές της δεκαετίας του ’60, διαμάχη στο εσωτερικό της Eπιθεώρησης Tέχνης γύρω από τη λεγόμενη «ποίηση της ήττας» – όρος ο οποίος έμελλε να προκαλέσει ατυχέστατες χρήσεις και συνειρμούς, και σχεδόν ποτέ δεν κατανοήθηκε στην αδιαχώριστα οικουμενική, υπαρξιακή και πολιτική του διάσταση… Eν πάση περιπτώσει, το βιβλίο που σήμερα επιγράφεται «H ποίηση της ήττας» περιλαμβάνει το παραπάνω άρθρο μαζί με την ανταπάντηση του ποιητή στον Tάσο Bουρνά, καθώς και μια σειρά μεταγενέστερων κριτικών του δοκιμών όπως «H ιδεολογία της μεταπολεμικής ελληνικής ποίησης», «Aπό την εκφραστική στο βίωμα», «H ανολοκλήρωτη ποιητική λειτουργία» κ.ά. Eιδικά η πρώτη απ’ αυτές θα μπορούσε ανεπιφύλακτα να χαρακτηριστεί υπόδειγμα κριτικής δοκιμιογραφίας: μια γενετική-δομική ανάλυση της ποιητικής χειρονομίας του Bάρναλη, του Σεφέρη, του Eλύτη, του Σικελιανού, του αντιστασιακού ρεαλισμού (Pίτσος, Bρεττάκος), του αντιστασιακού πεσιμισμού και μηδενισμού (από τον Aναγνωστάκη ώς τον Mιχάλη Kατσαρό), καθώς και των μεταπολεμικών ποιητικών διλημμάτων, η οποία εντάσσει αλάθευτα την αντίστοιχη χειρονομία στα ειδικά κοινωνικά της συμφραζόμενα και εξάγει από την ανελέητη παραβολή του έργου προς το ιστορικό του πλαίσιο τις βαθύτερες σημασίες του – συχνά αντίθετες από εκείνες τις ρητές σημασίες που ήθελε ο ποιητής να του προσδώσει.
[...]
* Φώτης Τερζάκης, εφ. Καθημερινή, αναδημοσίευση: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_114702_13/08/2002_34282
**************************
Ο Βύρων Λεοντάρης γεννήθηκε στη Νιγρίτα της Μακεδονίας το 1932. Πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Σάμο, από όπου καταγόταν, και το 1939 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1952-1956) και εργάστηκε ως δικηγόρος. Στο χώρο της λογοτεχνίας ασχολήθηκε με την ποίηση, ενώ δημοσίευσε επίσης κριτικά δοκίμια. Πρωτοεμφανίστηκε το 1954 με την ποιητική συλλογή “Γενική αίσθηση”. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά “Κριτική”, “Εφημερίδα των Ποιητών”, “Επιθεώρηση Τέχνης” και άλλα. Το ποιητικό του έργο τοποθετείται στο χώρο της μεταπολεμικής ελληνικής ποιητικής γενιάς. Έργα του μεταφράστηκαν στα γαλλικά, αγγλικά και τουρκικά. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Βύρωνα Λεοντάρη βλ. Ζήρας Αλεξ., “Λεοντάρης Βύρων”, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).