`
Το πρώτο ποιητικό βιβλίο του Χρίστου Γ. Παπαδόπουλου σίγουρα είναι ωριμότερο από αρκετές άλλες ‘πρώτες εμφανίσεις’: τόσο γιατί ο ίδιος ο δημιουργός του εργάζεται κοντά στην τέχνη του λόγου τουλάχιστον από το 1993, όταν παίρνει Α’ βραβείο στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης (τότε δισκογραφείται και το πρώτο του τραγούδι, «Η Αλεξάνδρεια που Χάνεις» σε μουσική Γ. Καζαντζή), με στίχους του κατόπιν να τραγουδιούνται από τον Δημήτρη Μπάση, τον Παντελή Θαλασσινό και πλήθος άλλων μέχρι τις μέρες μας· όσο και γιατί η ίδια η Γλώσσα της Φυγής πιθανώς ωρίμασε από την αρχική βράβευσή της το 2007 (από το ΥΠ.ΠΟ. και την Μακεδονική Εταιρεία «Τέχνη») σε μια ανέκδοτη μορφή, μέχρι την τελική της δημοσίευση το καλοκαίρι του 2016 από την ομάδα της Μικρής Άρκτου, σε ένα άρτιο, τυποτεχνικά βιβλίο. Ο πίνακας του Ανδρέα Γεωργιάδη στο εξώφυλλο είναι του 2013 αλλά παραπέμπει σε γκραβούρες του παρελθόντος. Ταιριάζει αυτό απόλυτα στα περιεχόμενα της συλλογής, καθώς τα 38 ποιήματα εδώ επιτυγχάνουν μια ενδιαφέρουσα εξουδετέρωση του λογοτεχνικού χρόνου – θα μπορούσαν, τα περισσότερα, να είχαν γραφτεί οποιαδήποτε στιγμή από το 1960 ως τώρα. Η γλώσσα είναι καθημερινή αλλά σίγουρα όχι απλή· ο σχετικά σύντομος στίχος μπορεί να είναι ελεύθερος αλλά δεσμεύεται παντού με ρυθμό, παραλληλισμούς, ομοηχίες· λιγότερο εμφανή στοιχεία της τέχνης του λόγου συμπίπτουν με μια αυστηρότητα: πρόκειται για ποίηση που δεν πλατειάζει και οι παύσεις σχεδόν πάντα πέφτουν στα σωστά σημεία και εννοούν πράγματα ανάμεσά τους. Ποιήματα όπως τα «Ροδοδάφνης 8» και «Χωρίς να Φαίνεται» ορίζονται από ζηλευτή οικονομία, θυμίζοντας Καβάφη φιλτραρισμένο μέσα από τρόπους του Αναγνωστάκη. Προκύπτουν συχνά, έτσι, αφορισμοί, στίχοι παροιμιακής δύναμης: «το φίδι που με κορόιδεψε / ήτανε δρόμος» («Διωγμός»).
`
H πλειονότητα των τίτλων εδώ λειτουργούν μέσα σε ένα άχρονο παρόν, σε οριακά εξωτερικούς χώρους (αγορά, λιμάνι, γενικά στο πλάι της εικόνας, ενός δρόμου, πριν το ποίημα στραφεί ξανά εντός). Βεβαίως συναντάμε προσεκτικές, πλάγιες αναφορές στον βίο και το περιβάλλον του Παπαδόπουλου, που ζει ήδη μια δεκαετία στο Κάιρο και από το 2010 διευθύνει το Πολιτιστικό Κέντρο εκεί, αναδεικνύοντας την ελληνική τέχνη και κουλτούρα (μέσω διοργάνωσης σεμιναρίων, λογοτεχνικών παρουσιάσεων, συναυλιών, αφιερωμάτων στον κινηματογράφο και εικαστικών εκθέσεων), ενώ συντονίζει, επίσης, εξετάσεις ελληνομάθειας και ο ίδιος συνδέεται με αρκετές αιγυπτιακές δομές (διδάσκει, επίσης, ελληνικά στο Πανεπιστήμιο του Αλ Άζχαρ, όπου, σημειωτέον, πρόσφατα ιδρύθηκε Τομέας Νεοελληνικής Φιλολογίας στην εκεί Σχολή Γλωσσών και Μετάφρασης).
`
Η ‘φυγή’, λοιπόν, του τίτλου δεν περιορίζεται σε μια ψυχογεωγραφική μετακίνηση αλλά παίρνει τη γλώσσα μαζί, που συχνά (δεν) αναγνωρίζει τον εαυτό της και την παρατηρεί ο Παπαδόπουλος από έξω:
`
ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ
«ΟΙ». Είναι το άρθρο
αυτών που πέρασαν.
Το «Υ»
Μοιάζει ανυπεράσπιστος άνθρωπος
Με χέρια σηκωμένα
Για αγκαλιά ή παραίτηση.
Πάντα όμως ακολουθεί «Η»
Που εγκυμονεί δίδυμα ταυ.
Αν σήμερα παίξουμε καινούργια ορθογραφία
Και αντί για «ποιήματα»
Γράψουμε «πυήματα»,
Θα καταλάβουμε πως τρέχει το πύον
Από το ποιόν του καθενός.
`
Ποιήματα σαν κι αυτό και άλλα που μεταφορικοποιούν γραμματικές κατηγορίες και σχηματίζουν τη δράση τους κατά κάποιον τρόπο από ανθρωπομορφισμούς, εμφανίζονται σε τακτά σημεία της συλλογής και βρίσκουν τον ποιητή να κυνηγάει και ταυτόχρονα να καταδιώκεται τόσο από ελλείψεις όσο και από τις δυνατότητες των λέξεων. Εμφανίζονται συστηματικά τέτοιοι στίχοι στην ελληνική ποίηση, για την ακρίβεια, τους συναντάμε συχνότερα από όσο κανείς θα περίμενε – η γραφίδα του Παπαδόπουλου, όμως, παραδίδει ευρηματικά δείγματα σε αυτή την κατεύθυνση (βλ. επίσης το ποίημα «Η ΤΕΛΕΙΑ» όπως και το ομώνυμο), τα οποία δεν βαραίνει ένας ιδιότυπος αυτισμός που συχνά παρατηρούμε αλλού. Σε κάποια σημεία, ίσως, ακολουθεί τη μεταφορική αξία μιας τέτοιας κατασκευής σε μεγαλύτερη έκταση στροφών από όσες χρειάζεται –θα υπάρχει παραπάνω εμπιστοσύνη στον αναγνώστη και στην υπαινικτικότητα τέτοιων στίχων σε επόμενες συλλογές. Παρόλο που δεν συναντάμε ενότητες εσωτερικά, τα ποιήματα είναι προσεκτικά τοποθετημένα, επιδιώκουν μια προοδευτική διήγηση, αθροίσματα αυτής της φυγής (καταλήγοντας σε ένα υπέροχο νοητό «κουαρτέτο» στο τέλος) μαζί με την ψυχολογία που τη συνοδεύει· χωρίς να πιεστεί ο αναγνώστης να την αναγνωρίσει από κάποια εσωτερική αρχιτεκτονική στον πίνακα περιεχομένων. Ταυτόχρονα, ποιήματα όπως το «Δάκρυα Μηχανής» καταφέρνουν αφαιρετικά, με αποσιωπήσεις, να ολοκληρώσουν και να προεκτείνουν μια ιστορία σε ελάχιστους στίχους:
`
Με μηχανάκι
ήρθε ο έρωτας
και ξεγελάστηκα.
Ούτε φτερά στολίστηκε
ούτε ουρανό μου έταξε.
Τα δάκρυά του με συγκίνησαν.
Ανοησία μου
να μην καταλάβω
πως στις άκρες των βλεφάρων του
λαμπύριζαν
δάκρυα μηχανής
Καθώς ο αέρας χτυπούσε στα μάτια του,
στην βιασύνη του να ’ρθει.
Και να περάσει.
`
Και αλλού ο Παπαδόπουλος μεταδίδει την εγρήγορση και το ευάλωτο στιγμών γύρω από τον έρωτα ως επαφή, πυρετώδη συγκίνηση, τραγική επιστροφή και επανάληψη· δίνοντάς μας στροφές εξαιρετικές όπως «Δεν ήταν τα χρόνια της αθωότητάς σου / που κυνήγησα εκείνο το βράδυ. / Τα μάτια σου δεν έκρυβαν μέσα τους ήλιους. / Ένα φεγγάρι λειψό τα φώτιζε. / Πιο λειψό / κι από τον πόθο που απαντούσε.» («Του Αχιλλέως»). Παντού συμπράττει ένας ώριμος χειρισμός ποιητικών τρόπων (με ψήγματα υπερρεαλισμού, αλλά ιδιαίτερα καλά χωνεμένα).
`
Διαπερνούν, επίσης, τη Γλώσσα της Φυγής, στον αντίποδα ποιημάτων όπως το «Καινούργια Ορθογραφία», στοιχεία από τραγούδι και την κατασκευή στίχων: ακούγεται εκείνη η επαναληπτικότητα, κάποια ‘ρεφραίν’ που αναμένει κανείς να εντοπίσει από την ως τώρα πορεία του ποιητή. Μερικά από τα ποιήματα εδώ μπορούν αναμφίβολα να τραγουδηθούν. Εισάγει τέτοια στοιχεία, δοκιμάζει τα όριά τους ο Παπαδόπουλος· αλλά γνωρίζει επίσης καλά το περιβάλλον, την ουσιώδη γραπτότητα του ποιητικού λόγου. Μέχρις ότου να εμπλουτίζεται ο στίχος λοιπόν· και όχι να ευκολύνει, να «στρογγυλεύει» το ποίημα. Και είναι μια ισορροπία που θα συνεχίσει να απασχολεί τον δημιουργό εδώ. Η αίσθηση που αποκομίζει κανείς προς το παρόν είναι πως αρκετοί από αυτούς τους στίχους πλησιάζουν με ιδανικό τρόπο ακόμα και αναγνώστες που δεν βρίσκονται συχνά κοντά στην ποίηση. Θα αγαπηθούν γι’ αυτό.
`
* Ο Πασχάλης Νικολάου είναι λέκτορας στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο