Από τις Εκδόσεις Μελάνι κυκλοφόρησε το 2015 η τρίτη ποιητική συλλογή του Γιάννη Πάσχου: «Μεγάλες διώρυγες Αφιέρωμα στο γυναικείο στήθος». Η ποιητική συλλογή του αποτελείται από 34 ποιήματα λυρικά αλλά και αφηγηματικά, μοιρασμένα σε 35 σελίδες. Ο Πάσχος επιλέγει ως μότο για την ποιητική συλλογή του εκείνους τους στίχους από το Άσμα Ασμάτων, όπου το «αγαθό» γυναικείο στήθος, καθώς συγκρίνεται με το κρασί, βγαίνει καλύτερο. Αναμενόμενο είναι άλλωστε από τον τίτλο πρώτα και από το μότο δεύτερα πως ο ποιητής θα εξυφάνει το εγκώμιο του στήθους. Η πρώτη ανάγνωση συνηγορεί στην υπόθεση πως η δοξαστική εξιστόρηση του στήθους θα είναι και εμμονική. Η εξιστόρηση αυτή περιλαμβάνει το σύνολο των συνήθων παραστάσεων και λειτουργιών του στήθους τόσο σε κυριολεκτικό όσο και σε συμβολικό επίπεδο, ενώ παρακολουθεί ως ένα βαθμό μια πολιτισμική εκδοχή που ενέχει αρκετά στοιχεία φαντασιωσικής εξιδανίκευσης. Στον ίδιο βαθμό θα υμνηθούν και οι θηλές –ρώγες «ως πρώτη γνώση» και θα παρομοιαστούν με κεράσια και σταφύλια. «Σταλαγματιά-σταλαγματιά/γουλιά-γουλιά/σταφύλια μου όμορφα/πίνω και δεν χορταίνω». Τα στοιχεία αυτά της δοξαστικής απεικόνισης, ενός «Αλληλούια» εις το «διηνεκές» όσο κι αν έχουν προσωπικό χαρακτήρα, αντλούν πολλά από το κοινωνικό γλωσσικό απόθεμα. Το άρτιο εξώφυλλο είναι από φωτογραφία του Man Ray και απεικονίζει, όπως είναι εμφανές, έναν κορμό χωρίς πρόσωπο (κάπου υπάρχει και τμήμα του αριστερού χεριού) με εξέχοντα τα ανατομικά στήθη – διώρυγες. Το λεξικό εξηγεί πως διώρυγες είναι η τεχνητή γήινη πλωτή δίοδος, που ενώνει δύο μεγάλες θάλασσες, λίμνες ή ποτάμια. Γι’ αυτό και η γυναίκα συνδέεται αν δεν ταυτίζεται με τη Γαία. Σε ένα ποίημά του ο Βέλτσος με τίτλο : «Γυναίκες», θέτοντας την αναχώρηση μιας απ’ αυτές, θα πει πως «πληρώνει το πορθμείο του μαστού».
Στο πρώτο ποίημα: «Με κλειστά μάτια», διαβάζουμε: «Τίποτε πιο μεγάλο,/ τίποτε πιο ανάγλυφο/ από τις ρώγες του στήθους σου». Τα δύο τελευταία ποιήματα της συλλογής βρίσκονται σε μια μικρή ενότητα με τίτλο «στο φουαγιέ» με τίτλους: «το καλοκαίρι» και «στο φουαγιέ». Στο τελευταίο αυτό ποίημα με το οποίο κλείνει η συλλογή, με υπόγεια παιγνιώδη διάθεση ο αφηγητής δεξιώνεται οχτώ πουλιά που συνδέονται στενά με το στήθος. Ο ποιητής ονοματίζει τα εφτά πουλιά -εκτός από ένα τον κοκκινοστήθη- που στο πρώτο ή δεύτερο συνθετικό του ονόματός τους έχουν τη λέξη βυζί. Τα πουλιά κοιτάν από τα παράθυρα, «μπανίζουν» κοινώς τις καδραρισμένες σε αίθουσα(;) κινηματογράφου φωτογραφίες κλασικών γυναικών ηθοποιών, φημισμένων για το πλούσιο και «αγαθό» στήθος τους. Έτσι ο παρατηρητής αφηγητής με το αντρικό του βλέμμα, βλέπει κι ακούει τα πουλιά να κελαηδούν ευτυχισμένα, ατενίζοντας τις ηθοποιούς. Κοντολογίς, ο επίλογος επανέρχεται σε πρόσωπα –γυναίκες της 7ης τέχνης για να συνοψίσει αυτό που επιτελεί το γυναικείο στήθος σε συμβολικό επίπεδο: προσφέρει απόλαυση, ευτυχία και χαρά, προφανώς ως ερωτικό και σεξουαλικό «εργαλείο». Ο ποιητής λοιπόν με λατρευτική διάθεση αναπαριστά τα στήθη των γυναικών ως μεγάλες διώρυγες με ώριμη λογοτεχνικότητα, αναπαράγοντας την ιδιαίτερη σημασία που έχει γι’ αυτόν το στήθος. Τα στήθη είναι σύμφωνα με τη δυτική κουλτούρα «σεξουαλικά στολίδια, το κορυφαίο κόσμημα της θηλυκότητας». Κι αν στον παραπάνω αφορισμό τίθεται μια κάποια απολυτότητα παραδοσιακής κοπής, στον άλλο αφορισμό του Ραμόν Γκομέζ ντε λα Σέρνα τα πράγματα σκοτεινιάζουν πολύ: «Όταν οι ποιητές μιλούν για το θάνατο, τον αποκαλούν τόπο, “χωρίς στήθη”». Ο αφηγητής δεν υμνεί μόνο μια συγκεκριμένη γυναίκα ενδεχομένως, αλλά μέσα από τη διαδικασία της συμβολοποίησης, όλες τις γυναίκες και τις κυρίαρχες γυναικείες παραστάσεις του στήθους. Έτσι καταπιάνεται ποιητικά: με την κοριτσίστικη αμηχανία μιας δεκαπεντάχρονης που, αναπαράγοντας τον κοινωνικό παραδοσιακό και ιστορικό ρόλο του φύλου της, θηλάζει «ψεύτικα» ένα παιδί, προκειμένου αυτό να σταματήσει το γοερό κλάμα του, με τον πόνο της πόρνης που κρατάει τη θηλή μόνο για το αγαπημένο της βυζανιάρικο, ελπίζοντας μελλοντικά πως προκαλώντας τραύματα στο σώμα της και κακοποιώντας το, το παιδί θα τη συγχωρέσει, και με την πανέμορφη νοικοκυρά που λόγω στήθους αναστήθηκαν και οι πεθαμένοι ζωγράφοι. Αναστήθηκαν για να την ζωγραφίσουν μαζί με τους εν ζωή ζωγράφους, αφού το στήθος της εκθειάζεται σαν αυτό της Αφροδίτης της Μήλου. Ο σύζυγός της όμως, απ’ τον οποίο ζητάει την κρίση του, θα ακρωτηριάσει τα χέρια του για να μην αγγίζει πλέον τέτοια ομορφιά, μοιρασμένη. Δεν είναι το μόνο ποίημα που εμπλέκει στις αφηγήσεις του ψυχαναλυτικές θεματικές, υφασμένες με παράδοση μυθολογική και αντλημένες από ποικίλα πολιτισμικά αποθέματα για το τι μπορεί να προκαλέσει η απόδλυτη ομορφιά του στήθους. Και σε άλλα ποιήματα ο τίτλος παραπέμπει σε ψυχαναλυτικές αναφορές που αφορούν στην ενόρμηση, την εξιδανίκευση, τη μεταμόρφωση κ.ά. Αν ο Ρούμπενς αφηγείται με χρώματα την ιστορία του καταδικασμένου σε ασιτία Κάτωνα και τη διάσωσή του από την κόρη του Πήρα, που αποφασίζει να τον βυζαίνει στις επισκέψεις της στη φυλακή, ο Πάσχος με σπάνιο αισθητικό ύφος αναπαράγει την αφήγηση αυτή και την τελειώνει με την επιλογή της αυτοκτονίας του Κάτωνα, αφού στον Κάτωνα είναι εκ των υστέρων ανοίκεια και ανυπόφορη η ιστορία του αιμομεικτικού βυζάγματος. Σε άλλα ποιήματά του το στήθος είναι «κραυγή της γης», «πηγή άνιση του χώρου, σπάνιο μικρό υφάδι», είναι αυτό που γεννά προσδοκίες και αισιοδοξία, ενώ ως τροφός χορταστικός διώχνει την πείνα ακόμα και του χρόνου, διώχνει τη δίψα, παρηγορεί και εξημερώνει, προσφέροντας παράλληλα ηδονή και απόλαυση, σταλάζοντας σωτηρία «κόντρα σε παράλογες σκέψεις κι ακραίες επιθυμίες». Βοηθάει επίσης στην αυτάρκεια και τη λιτή ζωή, χωρίς καμιά ανάγκη για αντικείμενα και υλικά αγαθά. Εκθειάζεται επίσης, καθώς συγκρίνεται με το πρότυπο στήθος της θεάς Αφροδίτης ή της Φρύνης. Ο Πάσχος όμως, δεν αφήνει απ’ έξω το θρήνο της «μαστεκτομημένης» γυναίκας που συνομιλώντας με το θάνατο στο ποίημα «Η έκτη μέρα», τον ειρωνεύεται. «Ψωνίζεις φθηνά, θάνατε,/ το ένα μου στήθος/ σε πλαστική σακούλα σου παρέδωσα». Έτσι ο Πάσχος διεισδυτικός και πρωτότυπος, χωρίς φλυαρίες με μάτι πολύπλευρο φωτίζει πολλές ιδιωτικές και δημόσιες λειτουργίες του στήθους και τις ποικίλες οπτικές γωνίες μέσα από τις οποίες αναδύεται αυτό στην ιδιωτική και τη δημόσια «χρήση» του. Γεωγράφος τυφλός, χαράκτης, με την ικανότητα να μεταστοιχειώνεται, οδοιπόρος και ταξιδευτής, αλλά και ισορροπιστής κείται στον ανθό του στήθους της «ως πτηνό μικρό και απρόσεκτο».
Η ανάγνωση της ποιητικής συλλογής του Γιάννη Πάσχου συνέπεσε με την έξοδό μου από μια μακρά ιατρική συζήτηση ίασης για μαστούς και μαστεκτομές μονές ή άμφω. Γι’ αυτό εκτίμησα πιότερο την επιθυμία του ποιητή να εγκωμιάσει με τρόπο πιστού, λατρευτικό δηλαδή το γυναικείο στήθος και να εξάρει όλα όσα αυτό επιτελεί. Οι στίχοι του με την ακτινοβολία της απλότητάς τους αλλά και το διαπολιτισμικό υπόβαθρό τους έπεφταν πάνω μου ως άλλο radiogel, προκειμένου να βοηθήσουν με μια ανοικτή ανάγνωση την ποιητική διαπολιτισμικότητα της πολλαπλής και πολύπλευρης αφήγησης για το γυναικείο στήθος, η οποία μετατοπίζεται συνεχώς σε πολλές εκδοχές και οπωσδήποτε προκαλεί μια αλληλεπίδραση ανάμεσα σε αφηγητή και αναγνώστη. Η αλληλεπίδραση αυτή είναι κοντά σ’ αυτό που αναφέρει ο Μπόρχες σε ένα στίχο του από το ποίημα «Η ευτυχία»: «Αυτός που διαβάζει τα λόγια μου, αυτός τα σχηματίζει».
Κλείνοντας θα ήθελα να πω πως ο Γιάννης Πάσχος ανανεώνει τη σύγχρονη λογοτεχνικότητα στη μορφή και το περιεχόμενο, εγκιβωτίζει μια συλλογικότητα αξιών που καλά κρατεί, και συνυφαίνει παράλληλα μια πινακοθήκη ανθρώπινων δεσμών οικουμενικού προσανατολισμού.
`
Η Βούλα Σκαμνέλου είναι φιλόλογος
