1.
ΧΩΜΑ ΗΤΑΝ ΜΕΣΑ ΤΟΥΣ και
αυτοί έσκαβαν.
Έσκαβαν κι έσκαβαν, έτσι κυλούσε
η μέρα τους, η νύχτα τους. Και δεν υμνούσαν το Θεό,
που, όπως άκουγαν, όλα αυτά τα ήθελε,
που, όπως άκουγαν, όλα αυτά τα γνώριζε.
Έσκαβαν και δεν άκουγαν τίποτα πια΄
δεν έγιναν σοφοί, ούτε εμπνεύστηκαν λόγους ασμάτων,
δεν επινόησαν κάποιου είδους γλώσσα.
Έσκαβαν.
Και απλώθηκε μια σιγαλιά και ήρθε και μια θύελλα,
ήρθαν οι θάλασσες όλες.
Εγώ σκάβω, εσύ σκάβεις, σκάβει και το σκουλήκι,
κι αυτό που τραγουδάει εκεί, λέει: αυτοί σκάβουν.
Ω ένας, ω κανένας, ω ουδείς, ω εσύ:
πού οδηγούσε, αφού δεν οδηγούσε πουθενά;
Ω εσύ σκάβεις, κι εγώ σκάβω, και σκάβω μέσα μου προς τη μεριά σου,
ενώ στο χέρι μας ξυπνά το δαχτυλίδι.
*
Σ.τ.Μ.
1.Η διαδικασία της «εκσκαφής» εμφανίζεται στην ποίηση του Τσέλαν ήδη στο ποίημα «Η Φούγκα του Θανάτου»: «…τους βάζει ένα μνήμα να σκάψουν στη γη». Ολόκληρο το ποίημα της Φούγκας: http://pribas.blogspot.gr/2013/05/paul-celan.html
2.[Έσκαβαν κι έσκαβαν…η νύχτα τους.]. «επικατάρατος η γη εν τοις έργοις σου΄εν λύπαις φαγή αυτήν πάσας τας ημέρας της ζωής σου» (Γεν. 3, 17)
2.α: «και εξαπέστειλεν αυτόν Κύριος ο Θεός εκ του παραδείσου της τρυφής εργάζεσθαι την γην, εξ ης ελήφθη» (Γεν. 3,23)
3.[Και δεν υμνούσαν το Θεό]..[ούτε εμπνεύστηκαν λόγους ασμάτων…γλώσσα]. Σύγκρινε με τον παρακάτω ψαλμό (3 -6):
1.Επί των ποταμών Βαβυλώνος, εκεί εκαθίσαμεν και εκλαύσαμεν, ότε ενεθυμήθημεν την Σιών.
2.Επί τας ιτέας εν μέσω αυτής εκρεμάσαμεν τας κιθάρας ημών.
3.Διότι οι αιχμαλωτίσαντες ημάς εκεί εζήτησαν παρ’ ημών λόγους ασμάτων΄ και οι ερημώσαντες ημάς ύμνον, λέγοντες, Ψάλατε εις ημάς εκ των ωδών της Σιών.
4.Πως να ψάλωμεν την ωδήν του Κυρίου επί ξένης γης;
5.Εάν σε λησμονήσω, Ιερουσαλήμ, ας λησμονήση η δεξιά μου
6.Ας κολληθή η γλώσσα μου εις τον ουρανίσκον μου, εάν δεν σε ενθυμώμαι΄
…
(Ψαλμοί, ψαλμός 137)
*
ES WAR ERDE IN IHNEN, und
sie gruben.
Sie gruben und gruben, so ging
ihr Tag dahin, ihre Nacht. Und sie lobten nicht Gott,
der, so hörten sie, alles dies wollte,
der, so hörten sie, alles dies wusste.
Sie gruben und hörten nichts mehr;
sie wurden nicht weise, erfanden kein Lied,
erdachten sich keinerlei Sprache.
Sie gruben.
Es kam eine Stille, es kam auch ein Sturm,
es kamen die Meere alle.
Ich grabe, du gräbst, und es gräbt auch der Wurm,
und das Singende dort sagt: sie graben.
O einer, o keiner, o niemand, o du:
Wohin gings, da’s nirgendhin ging?
O du gräbst und ich grab, und ich grab mich dir zu,
und am Finger erwacht uns der Ring.
*
2.ΨΑΛΜΟΣ
Κανείς δεν θα μας ξαναπλάσει εμάς από πηλό και χώμα,
κανείς δεν θα γητέψει τη δική μας σκόνη.
Κανείς.
Σοι πρέπει δόξα, εσύ ο Κανένας .
Για σένα μόνο
να ανθούμε θέλουμε.
Αντίκρυ σου.
Ένα Τίποτα
υπήρξαμε, είμαστε και
θα μείνουμε, ανθίζοντας:
του Τίποτα, του
Κανενός το Ρόδο.
Με
στύλο σαν ολόφωτη ψυχή,
το στήμονα ουρανό ερημωμένο,
στεφάνη άλικη
από λόγο πορφυρό που ψάλλαμε
πάνω, ω πάνω
από το αγκάθι.
*
Σ.τ.Μ
1.[Κανείς δεν θα μας ξαναπλάσει…σκόνη]. «και έπλασεν ο Θεός τον άνθρωπον, χουν από της γης, και ενεφύσησεν εις το πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής, και εγένετο ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν.» (Γεν. 2,6)
Το ρήμα, λοιπόν, «γητεύω», besprechen (μαγγανεύω, μαγεύω, λέω ξόρκια) στο πρωτότυπο, θα πρέπει να ερμηνευθεί ως το βιβλικό «εμφυσώ πνοή».
2. [Κανείς…κανείς…Κανείς]. Πολλοί στίχοι βιβλικών ψαλμών ξεκινούν κατ΄ακολουθία με την ίδια λέξη (:parallelismus membrorum).
3.[ολόφωτη ψυχή], «seelenhell» στο πρωτότυπο. Νεολογισμός: «Seele: ψυχή + hell: φωτεινός».
4.[ουρανό ερημωμένο], «himmelswüst» στο πρωτότυπο. Νεολογισμός: «Himmel: ουρανός + wüst: έρημος, ανάστατος, χαώδης».
*
PSALM
Niemand knetet uns wieder aus Erde und Lehm,
niemand bespricht unsern Staub.
Niemand.
Gelobt seist du, Niemand.
Dir zulieb wollen
Wir blühn.
Dir
entgegen.
Ein Nichts
waren wir, sind wir, werden
wir bleiben, blühend:
die Nichts-, die
Niemandsrose.
Mit
dem Griffel seelenhell,
dem Staubfaben himmelswüst,
der Krone rot
vom Purpurwort, das wir sangen
über, o über
dem Dorn.
«Του Κανενός το Ρόδο»
Ο Paul Celan έγραψε την ποιητική συλλογή «Του κανενός το Ρόδο» μεταξύ 1959 και 1963. Πρόκειται για την τέταρτη και ίσως για την σημαντικότερη ποιητική του συλλογή. Στο ίδιο χρονικό διάστημα κορυφώνεται και η ψυχική κρίση του ποιητή, ώστε τελικά να νοσηλευτεί για πρώτη φορά σε ψυχιατρική κλινική.
Οι συγκρούσεις με συναδέλφους και κριτικούς στην λεγόμενη «Υπόθεση Goll», κατά την οποία κατηγορήθηκε για λογοκλοπή, οδήγησαν τελικά σε σοβαρή προσβολή της ψυχικής του υγείας. Ο Τσέλαν φοβόταν μια αναζωπύρωση του αντισημιτισμού στην Ευρώπη και αισθανόταν ότι διατρέχει κίνδυνο, όχι μόνο η ζωή του αλλά και η καλλιτεχνική του υπόσταση, μέσω της δυσφήμησης τού ονόματός του εξαιτίας των παραπάνω κατηγοριών.
Το κλίμα αυτών των συγκρούσεων αντικατοπτρίζεται θεματικά στα ποιήματα της συλλογής μέσα από μια βαθιά αντιπαράθεση με τον Εβραϊσμό και την ρωσική λογοτεχνία. Σε καμιά άλλη ποιητική του συλλογή δεν εμφανίζεται αναλογικά το ίδιο πλήθος εβραϊκών ονομάτων, εννοιών, τελετουργιών, μυθολογικών, μυστικιστικών και θεολογικών συγκείμενων.
Τα ποιήματα απευθύνονται στην Νέλλυ Ζαξ και στον Όσσιπ Μάντελσταμ* ως εκφραστές του δυτικοευρωπαϊκού και ανατολικοευρωπαϊκού εβραϊκού στοιχείου αντίστοιχα. Ο Τσέλαν έβλεπε στο πρόσωπο του Όσσιπ Μάντελσταμ τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της ρωσικής λογοτεχνίας και του εβραϊκού στοιχείου. Στον ίδιο είναι επίσης αφιερωμένη και η συλλογή.
*Όσσιπ Μάντελσταμ. Ρώσος ποιητής, 1891 Βαρσοβία - 1938 Βλαδιβοστόκ.
****
Βιβλιογραφία:
.
1.Paul Celan, Die Gedichte, Suhrkamp Verlag, 2005, επιμέλεια και σχόλια Barbara Wiedemann.
2*. Anne Carson, Economy of the unlost (Simonides and Paul Celan),Princeton University Press.
3. Julian Tietz, Die Funktion der Bibelmotivik bei Paul Celan.
4. Verena Walzl, Zur Erdmetaphorik in Paul Celans Niemandsrose.
5*. Jan-Heiner Tück, Gelobt seist Du, Niemand. Paul Celans Dichtung - eine theologische Provokation, 2000
6. Paul Celan, «Του Κανενός το Ρόδο», Άγρα 1995,μτφρ. Χ.Γ. Λάζος
.
*Ακούστε τον Paul Celan να απαγγέλει το ποίημα «Χώμα ήταν μέσα τους»: http://www.youtube.com/watch?v=K8my2LjZxBY
.
(Τα ποιήματα της ανάρτησης περιλαμβάνονται στη συλλογή «Του Κανενός το Ρόδο».)